بعد از طلاق توافقی میشود مهریه را گرفت
بعد از طلاق توافقی میشود مهریه را گرفت
پس از طلاق توافقی، امکان مطالبه مجدد مهریه تنها در شرایط بسیار خاص و محدودی که عمدتاً به نوع طلاق (خلع یا مبارات) و زمان رجوع از بذل مهریه در ایام عده مربوط می شود، وجود دارد. در حالت کلی، اگر در توافقنامه طلاق، زوجه مهریه خود را بذل (بخشیده) باشد، پس از اتمام دوره عده و بائن شدن طلاق، حق مطالبه مجدد مهریه را نخواهد داشت. با این حال، اگر پرداخت مهریه به صورت اقساطی یا عندالمطالبه در توافقنامه درج شده باشد، زوجه می تواند آن را پیگیری کند.
طلاق توافقی، به عنوان یکی از روش های رایج پایان دادن به زندگی مشترک در نظام حقوقی ایران، با هدف کاهش تنش ها و سرعت بخشیدن به فرآیند جدایی مطرح شده است. در این نوع طلاق، زوجین با توافق کامل بر سر تمامی حقوق مالی و غیرمالی، از جمله مهریه، نفقه، حضانت فرزندان و اجرت المثل، از دادگاه درخواست طلاق می کنند. این توافق، سندی محکم و لازم الاجرا محسوب می شود. اما پرسشی که غالباً ذهن طرفین، به ویژه زنان را به خود مشغول می دارد، این است که آیا پس از طلاق توافقی، امکان مطالبه مجدد مهریه یا تغییر در توافقات مربوط به آن وجود دارد؟ این ابهام ناشی از پیچیدگی های حقوقی و تفاوت های ظریف میان انواع طلاق و ماهیت مهریه است. این مقاله با رویکردی تخصصی، اما با زبانی قابل فهم برای عموم، به بررسی جامع این موضوع می پردازد و تمامی سناریوهای ممکن را با تکیه بر قوانین و رویه های قضایی تشریح می کند.
۱. تبیین جایگاه مهریه در طلاق توافقی: اصول و مفاهیم بنیادین
برای درک امکان یا عدم امکان مطالبه مهریه پس از طلاق توافقی، لازم است ابتدا با ماهیت این نوع طلاق و جایگاه مهریه در آن آشنا شویم. طلاق توافقی، برخلاف سایر اشکال طلاق که ممکن است با مقاومت یکی از طرفین یا نیاز به اثبات عسر و حرج همراه باشد، بر اساس اراده مشترک و تفاهم زوجین شکل می گیرد.
۱.۱. طلاق توافقی: تعاریف و ماهیت حقوقی آن
طلاق توافقی، که بر مبنای مواد ۱۱۴۵ و ۱۱۴۶ قانون مدنی و رویه های قضایی شکل گرفته، نوعی از انحلال عقد نکاح است که در آن زوج و زوجه با توافق کامل و رضایت مشترک، برای جدایی اقدام می کنند. مهمترین ویژگی این طلاق، آزادی اراده طرفین در تعیین تکلیف تمامی مسائل مرتبط با زندگی مشترک پس از جدایی است. این مسائل شامل حقوق مالی (مانند مهریه، نفقه، اجرت المثل) و حقوق غیرمالی (مانند حضانت و ملاقات فرزندان) می شود. دادگاه خانواده در این موارد، صرفاً به تأیید توافقات زوجین می پردازد و کمتر در جزئیات آن دخالت می کند، مگر اینکه توافقات خلاف شرع یا قانون باشد.
۱.۲. مهریه به مثابه حق مالی زوجه در بستر طلاق توافقی
مهریه، بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به محض وقوع عقد نکاح، حق مالی زن محسوب شده و او می تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند. این حق، حتی در صورت فوت زوج، نیز پابرجاست. در بستر طلاق توافقی، سرنوشت مهریه از حساسیت ویژه ای برخوردار است، زیرا توافق بر سر آن یکی از شروط اصلی برای نهایی شدن طلاق توافقی است. زن می تواند تمام مهریه خود را دریافت کند، قسمتی از آن را ببخشد (بذل کند) یا حتی تمام آن را در قبال طلاق ببخشد. تمامی این موارد باید به صراحت و دقت در توافقنامه طلاق ذکر شود.
۱.۳. انواع طلاق توافقی مرتبط با مهریه
طلاق توافقی، معمولاً در قالب یکی از دو نوع طلاق خلع یا مبارات واقع می شود. شناخت تفاوت این دو نوع برای درک امکان رجوع از مهریه ضروری است:
- طلاق خلع: در این نوع طلاق، زوجه به دلیل کراهت و تنفر از زوج، مالی (که معمولاً مهریه یا بخشی از آن است) را به زوج می بخشد تا او را راضی به طلاق کند. این طلاق از نوع بائن است، اما در ایام عده، زوجه حق رجوع به مابذل (آنچه بخشیده) را دارد.
- طلاق مبارات: این نوع طلاق زمانی اتفاق می افتد که کراهت و تنفر از سوی هر دو زوجین باشد. در طلاق مبارات نیز، زوجه مالی (معمولاً مهریه یا کمتر از آن) را به زوج می بخشد و طلاق بائن محسوب می شود. در این نوع نیز، زوجه در ایام عده حق رجوع به مابذل را دارد.
- طلاق رجعی: اگرچه کمتر در طلاق توافقی رایج است، اما اگر در توافقنامه، زوجه مهریه خود را نبخشیده باشد و طلاق با توافق صورت گیرد، ممکن است ماهیت طلاق رجعی باشد. در طلاق رجعی، مرد در ایام عده حق رجوع به زن و از سرگیری زندگی مشترک را دارد و مهریه نیز به قوت خود باقی است.
۲. پاسخ صریح به پرسش کلیدی: مطالبه مهریه پس از طلاق توافقی
یکی از مهمترین پرسش ها در این زمینه، این است که آیا پس از آنکه طلاق توافقی به ثبت رسید، زوجه می تواند مجدداً مهریه خود را مطالبه کند؟ پاسخ به این پرسش دارای ابعاد و ملاحظات حقوقی است که باید به دقت بررسی شوند.
۲.۱. اصل بر عدم امکان مطالبه پس از بذل یا مصالحه
اصل بر این است که اگر زوجه در فرآیند طلاق توافقی، مهریه خود را به طور کامل یا جزئی بذل یا مصالحه کرده باشد، پس از ثبت طلاق و اتمام ایام عده، حق مطالبه مجدد آنچه را بخشیده، نخواهد داشت. توافقنامه طلاق سندی رسمی و لازم الاجراست که تعهدات و حقوق هر دو طرف را مشخص می کند و دادگاه نیز بر اساس همین توافقات رأی صادر می کند. بنابراین، بخشش مهریه در طلاق توافقی، به منزله اسقاط حق مطالبه آن در آینده است.
۲.۲. تمایز میان مهریه بذل شده و مهریه توافق شده برای پرداخت آتی
نکته کلیدی در پاسخ به پرسش اصلی، تمایز قائل شدن میان دو وضعیت حقوقی متفاوت است: مهریه ای که بذل یا مصالحه شده و مهریه ای که پرداخت آن به بعد از طلاق موکول شده است. در حالت اول، همانطور که ذکر شد، حق مطالبه پس از عده از بین می رود (با استثنائات محدود). اما در حالت دوم، یعنی زمانی که زوجین توافق کرده اند مهریه یا بخشی از آن پس از طلاق و به صورت اقساطی یا در یک زمان مشخص پرداخت شود، این توافق معتبر و لازم الاجراست.
«توافقنامه طلاق سندی محکم و لازم الاجراست که تعهدات و حقوق هر دو طرف را مشخص می کند و دادگاه نیز بر اساس همین توافقات رأی صادر می کند.»
در این سناریو، زوجه همچنان حق مطالبه مهریه را دارد، اما این مطالبه نه مجدد بلکه بر اساس توافق اولیه و در زمان های مقرر انجام می شود. به عبارت دیگر، طلاق توافقی به معنای چشم پوشی اجباری از مهریه نیست؛ بلکه به معنای توافق بر سر سرنوشت آن است. اگر توافق بر پرداخت مهریه پس از طلاق باشد، این توافق باید رعایت شود و در صورت عدم انجام، ضمانت اجراهای قانونی متوجه زوج خواهد بود.
۳. بررسی سناریوهای حقوقی مطالبه مهریه بعد از طلاق توافقی
برای پاسخ به این پرسش که بعد از طلاق توافقی می شود مهریه را گرفت؟، باید سناریوهای مختلفی را در نظر گرفت که هر یک دارای پیامدهای حقوقی متفاوتی برای مهریه هستند. این سناریوها، اغلب بر اساس نوع توافق اولیه و وقایع پس از آن شکل می گیرند.
۳.۱. سناریوی اول: مهریه بذل یا مصالحه شده است
متداول ترین حالت در طلاق توافقی، بذل یا مصالحه مهریه از سوی زوجه است. در این صورت، شرایط ویژه ای برای امکان مطالبه مجدد وجود دارد.
۳.۱.۱. امکان رجوع از بذل مهریه در ایام عده (برای طلاق خلع و مبارات)
طلاق خلع و مبارات، اگرچه بائن هستند، اما دارای یک استثنای مهم حقوقی در ایام عده می باشند. زوجه ای که در این نوع طلاق، مهریه خود را بذل کرده است، می تواند در طول ایام عده (که معمولاً سه ماه و ده روز برای زنان غیر یائسه و غیر باکره است) از بذل خود رجوع کند. این رجوع باید به صورت رسمی و با مراجعه به دفترخانه ثبت طلاق یا دادگاه انجام شود.
- چه کسی می تواند رجوع کند؟ زوجه ای که یائسه یا باکره نباشد، می تواند در ایام عده طلاق خلع یا مبارات، از بذل مهریه خود رجوع کند.
- چه زمانی؟ این حق، صرفاً در طول ایام عده طلاق خلع یا مبارات قابل اعمال است. پس از پایان عده، این حق از بین می رود.
- چگونه؟ رجوع از بذل مهریه با مراجعه به دفترخانه رسمی ثبت طلاق یا طرح دعوا در دادگاه خانواده صورت می گیرد.
- چه اثری دارد؟ با رجوع زوجه از بذل مهریه، ماهیت طلاق از بائن به رجعی تغییر می یابد. این تغییر به زوج حق می دهد که در صورت تمایل و در همان ایام عده، به زوجیت رجوع کرده و زندگی مشترک را از سر بگیرد. در این صورت، مهریه نیز به حالت اولیه خود بازمی گردد و زوجه می تواند آن را مطالبه کند.
۳.۱.۲. عدم امکان مطالبه پس از انقضای عده
پس از آنکه ایام عده (معمولاً سه ماه و ده روز) به اتمام رسید و زوجه از حق رجوع خود استفاده نکرد، طلاق به طور کامل بائن می شود. در این حالت، زن به هیچ عنوان نمی تواند از بذل مهریه خود رجوع کرده و آنچه را بخشیده است، مطالبه کند. این حکم شامل زنان یائسه و باکره از همان ابتدای وقوع طلاق نیز می شود، زیرا طلاق آن ها (طلاق بائن غیر مدخوله یا یائسه) فاقد عده رجعی است و لذا حق رجوع از بذل مهریه برای آنان وجود ندارد.
۳.۱.۳. استثناء: اثبات فریب، اجبار، یا جنون در زمان بذل مهریه
در شرایطی خاص و استثنائی، اگر زوجه بتواند در دادگاه ثابت کند که بذل مهریه تحت شرایط فریب، اجبار، اکراه یا در وضعیت جنون صورت گرفته است، ممکن است بتواند توافقنامه طلاق را ابطال کرده و مهریه خود را مطالبه کند. اثبات چنین شرایطی در عمل بسیار دشوار است و نیاز به ارائه دلایل و مدارک بسیار قوی و مستند دارد. رویه قضایی در این موارد، با توجه به اصل صحت قراردادها و توافقات، معمولاً با سختگیری برخورد می کند و کمتر چنین ادعاهایی را می پذیرد مگر با ادله قطعی.
۳.۲. سناریوی دوم: مهریه بذل نشده و پرداخت آن به بعد از طلاق موکول شده است
در برخی موارد، زوجین توافق می کنند که مهریه به طور کامل یا بخشی از آن، پس از ثبت طلاق و در مواعد مشخصی پرداخت شود. در این صورت، مطالبه مهریه پس از طلاق کاملاً قانونی و امکان پذیر است.
۳.۲.۱. مطالبه مهریه اقساطی یا عندالمطالبه توافق شده
اگر در توافقنامه طلاق توافقی، پرداخت مهریه به صورت اقساطی یا عندالمطالبه (پس از طلاق) توافق شده باشد، این توافق معتبر و لازم الاجراست. جزئیات این توافق، از جمله تعداد اقساط، مبلغ هر قسط، و زمان بندی پرداخت، باید به دقت در توافقنامه قید شود. در صورت عدم پرداخت از سوی زوج، زوجه می تواند از طریق مراجع قانونی اقدام به مطالبه کند.
- روش های مطالبه:
- اجرای ثبت: زوجه می تواند با مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج، اجراییه صادر کرده و از طریق اداره ثبت اسناد و املاک، برای توقیف اموال زوج اقدام کند. این روش معمولاً سریع تر است.
- دادگاه خانواده: زوجه با طرح دادخواست مطالبه مهریه در دادگاه، می تواند حکم پرداخت مهریه را دریافت کرده و در صورت عدم پرداخت، از طریق دادگاه اقدام به توقیف اموال یا سایر ضمانت اجراها کند.
- ضمانت اجراها:
- برای ۱۱۰ سکه: طبق ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، تنها برای ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن) امکان صدور حکم جلب برای زوج (در صورت عدم اعسار یا عدم پرداخت اقساط) وجود دارد.
- برای مازاد بر ۱۱۰ سکه: برای مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه، امکان صدور حکم جلب وجود ندارد و زوجه صرفاً می تواند از طریق توقیف و شناسایی اموال زوج، نسبت به وصول آن اقدام کند.
۳.۲.۲. مهریه عندالاستطاعه توافق شده در طلاق توافقی
در صورتی که زوجین در طلاق توافقی بر سر مهریه عندالاستطاعه توافق کرده باشند، مطالبه آن پس از طلاق منوط به اثبات تمکن مالی زوج توسط زوجه است. در این حالت، بار اثبات استطاعت مالی زوج بر عهده زوجه خواهد بود و او باید مدارک و دلایل کافی برای اثبات توانایی مالی زوج را به دادگاه ارائه دهد. این مدارک می تواند شامل لیست اموال، حساب های بانکی، حقوق و مزایای شغلی، و سایر منابع درآمدی زوج باشد.
۳.۳. سناریوی سوم: توافقنامه طلاق توافقی فسخ یا ابطال شده است
گاهی اوقات، توافقنامه طلاق توافقی ممکن است بنا به دلایلی فسخ یا باطل شود. این وضعیت نیز پیامدهای خاصی بر سرنوشت مهریه خواهد داشت.
- شرایط فسخ یا ابطال: مواردی نظیر عدم مراجعه زوجین به دفترخانه ثبت طلاق در مهلت مقرر قانونی (سه ماهه پس از صدور گواهی عدم امکان سازش)، یا اثبات فریب و تدلیس در فرآیند توافق، می تواند منجر به فسخ یا ابطال توافقنامه شود.
- اثرات حقوقی بر مهریه: در صورت فسخ یا ابطال توافقنامه طلاق، حکم طلاق باطل شده و رابطه زوجیت به حالت قبل از توافق بازمی گردد. در نتیجه، مهریه نیز به وضعیت اولیه خود باز خواهد گشت و زوجه می تواند تمامی آن را مجدداً مطالبه کند، زیرا توافقی که مبنای بذل یا تعیین تکلیف مهریه بوده، از اساس باطل شده است.
۴. نکات حقوقی کلیدی و راهکارهای عملی برای صیانت از حقوق
با توجه به پیچیدگی های حقوقی مربوط به مهریه در طلاق توافقی، آگاهی از برخی نکات و راهکارهای عملی می تواند به زوجین در حفظ حقوق خود کمک شایانی کند.
۴.۱. ضرورت مشاوره حقوقی تخصصی پیش از هرگونه توافق
توصیه اکید می شود که پیش از هرگونه توافق و امضای توافقنامه طلاق توافقی، حتماً با یک وکیل متخصص خانواده مشورت کنید. وکیل با تجربه می تواند تمامی بندهای توافقنامه را از منظر حقوقی بررسی کرده و از تضییع حقوق شما، به ویژه در زمینه مهریه، جلوگیری کند. تنظیم دقیق و شفاف بندهای مربوط به مهریه (میزان، نحوه پرداخت، ضمانت اجراها) نقش حیاتی در جلوگیری از اختلافات آتی دارد.
۴.۲. شفافیت و دقت در نگارش توافقنامه مهریه
هرگونه ابهام یا کلی گویی در توافقنامه طلاق، می تواند در آینده منبع چالش و اختلاف باشد. بنابراین، در هنگام تنظیم توافقنامه، باید تمامی جزئیات مربوط به مهریه، شامل میزان دقیق آن، نوع (سکه، مال غیرمنقول، وجه نقد)، نحوه پرداخت (نقدی، اقساطی، عندالمطالبه، عندالاستطاعه)، زمان بندی پرداخت و ضمانت اجراهای مربوط به عدم پرداخت، به صورت واضح و صریح قید شود. این شفافیت، از تفسیرهای متفاوت و دعاوی بعدی جلوگیری می کند.
مثالی از یک توافقنامه دقیق می تواند به این صورت باشد: زوجه خانم […]، تعداد ۱۰۰ سکه تمام بهار آزادی از مهریه خود را در قبال طلاق خلع به زوج آقای […] بذل نموده و زوج قبول بذل می کند. الباقی ۱۰ سکه مهریه به صورت ماهیانه یک سکه از تاریخ ثبت طلاق تا ده ماه به حساب زوجه واریز خواهد شد. در صورت عدم پرداخت هر قسط، حق مطالبه و پیگیری قانونی برای زوجه محفوظ است.
۴.۳. تاثیر ازدواج مجدد زوجه بر مهریه
در صورتی که زوجه پس از طلاق توافقی و اتمام ایام عده، مجدداً ازدواج کند، این امر هیچ تاثیری بر حق او نسبت به مطالبه مهریه ای که در توافقنامه طلاق توافقی به پرداخت آن از سوی زوج توافق شده بود، نخواهد داشت. مهریه یک حق مالی مستقل است که با طلاق و ازدواج مجدد از بین نمی رود، مگر اینکه در همان توافقنامه اولیه به صراحت از آن صرف نظر شده باشد.
۴.۴. ممنوع الخروجی زوج و تاثیر آن بر وصول مهریه اقساطی
اگر زوج، مهریه توافق شده را (به ویژه در مورد ۱۱۰ سکه) پس از طلاق توافقی نپردازد، زوجه این امکان را دارد که از طریق مراجع قضایی، حکم ممنوع الخروجی وی را دریافت کند. این اقدام معمولاً به عنوان یک ابزار فشار قانونی برای وادار کردن زوج به پرداخت اقساط مهریه عمل می کند.
۴.۵. راهکارهای پیگیری در صورت عدم وجود سند تجاری
در صورتی که برای پرداخت مهریه پس از طلاق توافقی، چک یا سفته ای از سوی زوج دریافت نشده باشد، زوجه همچنان می تواند از طریق اجراییه دفترخانه طلاق (اگر قبوض اقساطی توسط دفترخانه صادر شده باشد) یا با طرح دادخواست در دادگاه خانواده، نسبت به مطالبه مهریه خود اقدام کند. عدم وجود سند تجاری، به معنای زوال حق مطالبه نیست، بلکه ممکن است فرآیند پیگیری را کمی متفاوت کند.
۴.۶. تعدیل مهریه پس از طلاق توافقی
اگرچه توافقات در طلاق توافقی معمولاً قطعی و غیرقابل تغییر است، اما در موارد خاص و با اثبات تغییر فاحش در وضعیت مالی زوج، امکان طرح دادخواست تعدیل اقساط مهریه از سوی زوج وجود دارد. به عنوان مثال، اگر توافق بر پرداخت ماهانه یک سکه بوده و قیمت سکه به طور نامتعارفی افزایش یافته باشد، زوج می تواند با اثبات عسر و حرج ناشی از این افزایش، درخواست تعدیل اقساط را به دادگاه ارائه دهد. اما این امر به ندرت و با سخت گیری از سوی دادگاه ها پذیرفته می شود.
۴.۷. طلاق توافقی در دوران عقد و وضعیت مهریه
در صورتی که طلاق توافقی در دوران عقد و پیش از نزدیکی (رابطه زناشویی) واقع شود، زوجه مستحق نصف مهریه خواهد بود، مگر اینکه طرفین بر سر میزان دیگری توافق کنند. اگر در این شرایط، زوجه تمام مهریه را ببخشد و باکره باشد، طلاق بائن غیر مدخوله محسوب می شود و امکان رجوع از بذل مهریه یا رجوع زوج وجود ندارد. این نکته برای زوجینی که در دوران عقد تصمیم به جدایی می گیرند، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
«اگر در توافقنامه طلاق، زوجه مهریه خود را بذل (بخشیده) باشد، پس از اتمام دوره عده و بائن شدن طلاق، حق مطالبه مجدد مهریه را نخواهد داشت.»
نتیجه گیری
مطالبه مهریه پس از طلاق توافقی، موضوعی نیست که بتوان به آن پاسخی یکتا و مطلق داد. سرنوشت مهریه در این نوع طلاق، کاملاً به توافقات دقیق و صریح زوجین در توافقنامه طلاق بستگی دارد. اگر مهریه به صورت کامل بذل شده باشد و ایام عده نیز سپری شده باشد، اصل بر عدم امکان مطالبه مجدد است، مگر در شرایط استثنایی اثبات فریب یا اجبار. اما اگر پرداخت مهریه به صورت اقساطی یا در مواعد مشخص پس از طلاق توافق شده باشد، زوجه همچنان حق مطالبه و پیگیری قانونی آن را خواهد داشت.
آگاهی از این نکات حقوقی و تمایز قائل شدن میان سناریوهای مختلف، برای هر دو طرف درگیر در فرآیند طلاق توافقی حیاتی است. عدم شفافیت و بی دقتی در تنظیم توافقنامه، می تواند منجر به چالش های حقوقی طولانی مدت و ناخواسته شود. بنابراین، تاکید مجدد بر اهمیت مشاوره با وکلای متخصص و با تجربه در امور خانواده، پیش از هرگونه اقدام یا امضای توافقنامه، ضروری است. این اقدام نه تنها حقوق مالی شما را حفظ می کند، بلکه به تسهیل فرآیند جدایی و کاهش تنش های آتی کمک شایانی خواهد کرد.