مهریه در سند ازدواج
مهریه در سند ازدواج
مهریه، به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زن در عقد دائم، نقش حیاتی در حفظ استقلال مالی و کرامت وی ایفا می کند. ثبت دقیق و صحیح این حق در سند رسمی ازدواج، نه تنها اعتبار قانونی آن را تضمین می کند، بلکه از بروز بسیاری از اختلافات و ابهامات حقوقی در آینده پیشگیری خواهد کرد. آگاهی از ابعاد گوناگون مهریه، از تعریف و انواع آن گرفته تا آخرین قوانین و بخشنامه های اجرایی، برای تمامی زوجین و خانواده ها ضروری است تا بتوانند با دیدی باز و آگاهانه، آینده زندگی مشترک خود را بنیان نهند.
مفاهیم پایه و ارکان مهریه
پیش از ورود به جزئیات قانونی و اجرایی مهریه در سند ازدواج، لازم است تا با مفاهیم بنیادی و ارکان اصلی این حق مالی آشنا شویم. درک این اصول، چراغ راهی برای تصمیم گیری آگاهانه و پیشگیری از چالش های احتمالی در آینده خواهد بود.
مهریه چیست؟ تعریف حقوقی و فلسفه وجودی آن
مهریه، که در اصطلاح حقوقی «صداق» یا «کابین» نیز نامیده می شود، مالی است که به موجب عقد ازدواج دائم، مرد مکلف به پرداخت آن به زن می شود. این حق مالی، به محض وقوع عقد و ایجاب و قبول طرفین، به مالکیت زن درمی آید، حتی اگر هنوز نزدیکی میان زوجین صورت نگرفته باشد. فلسفه وجودی مهریه، بیش از آنکه صرفاً یک تعهد مالی باشد، شامل ابعادی چون نشانه ای از تعهد مرد به زندگی مشترک، تضمینی برای آینده مالی زن (به ویژه در صورت جدایی)، و عاملی برای ایجاد ثبات و امنیت خاطر برای اوست. مهریه نمادی از احترام و کرامت زن بوده و از دیرباز در فرهنگ و شرع اسلامی جایگاه ویژه ای داشته است.
مهریه، مال یا منفعتی است که به موجب عقد نکاح دائم، به ملکیت زن درمی آید و حق مطالبه آن، به محض انعقاد عقد، برای زن ایجاد می شود.
بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. این بدان معناست که زن از لحظه خوانده شدن صیغه عقد، مالک مهریه خود است و می تواند آن را ببخشد، مطالبه کند، یا هرگونه دخل و تصرف مالی دیگری در آن داشته باشد. این حق مالکیت مستقل از ورود به زندگی مشترک یا نزدیکی است و تنها در صورت طلاق قبل از نزدیکی (و عدم تعیین مهریه) یا در صورت اثبات صوری بودن مهریه، می تواند مورد بحث قرار گیرد.
اهمیت قید مهریه در سند ازدواج (عقدنامه)
سند ازدواج یا عقدنامه، یک سند رسمی و لازم الاجرا است که تعهدات و حقوق زوجین، از جمله میزان و نحوه پرداخت مهریه را به صورت قانونی تثبیت می کند. اهمیت قید مهریه در عقدنامه چندوجهی است:
- تأیید رسمی و قانونی تعهد مرد: ثبت مهریه در سند ازدواج، به آن رسمیت و اعتبار حقوقی می بخشد. این ثبت، تعهد مرد به پرداخت مهریه را مستند می کند و از هرگونه انکار یا ابهام در آینده جلوگیری می کند.
- سهولت در اثبات و مطالبه مهریه: در صورت بروز اختلاف و نیاز به مطالبه مهریه، سند ازدواج قوی ترین دلیل اثبات وجود و میزان مهریه است. بدون این سند، اثبات مهریه می تواند بسیار دشوار و زمان بر باشد.
- پیشگیری از اختلافات احتمالی: ثبت دقیق و شفاف مهریه در عقدنامه، به ویژه با توجه به انواع و شرایط پرداخت آن، از بروز سوءتفاهم ها و اختلافات حقوقی آتی جلوگیری می کند. سردفتر ازدواج در این فرآیند نقش کلیدی دارد و وظیفه اوست که از شفافیت و روشنی مندرجات اطمینان حاصل کند.
- قابلیت استناد در مراجع قضایی و ثبتی: سند ازدواج مبنای عمل ادارات ثبت اسناد و املاک، دادگاه های خانواده و سایر مراجع قانونی برای اجرای تعهدات مربوط به مهریه است.
چه چیزهایی می تواند مهریه باشد؟
قانون مدنی ایران، دامنه وسیعی از اموال و منافع را برای مهریه مجاز دانسته است، مشروط بر اینکه دارای شرایطی خاص باشند. مهم ترین این شرایط عبارتند از:
- مالیت داشتن: مهریه باید دارای ارزش اقتصادی باشد و قابلیت تقویم به پول را داشته باشد.
- قابلیت تملک و نقل و انتقال: باید چیزی باشد که بتوان آن را به مالکیت دیگری درآورد و از نظر حقوقی قابل معامله باشد.
- معین بودن: مقدار، جنس و اوصاف مهریه باید کاملاً مشخص و بدون ابهام باشد. (مثلاً مقداری از شیر مادر به دلیل نامعین بودن، مهریه صحیح محسوب نمی شود.)
- مشروع بودن: مهریه نباید از اموال یا منافعی باشد که در شرع و قانون ممنوع اعلام شده است (مانند مشروبات الکلی یا اموال قمار).
- توانایی تسلیم: مرد باید توانایی تسلیم و پرداخت مهریه را داشته باشد، مگر اینکه زن خود راضی به عدم توانایی تسلیم در زمان عقد باشد.
با توجه به این شرایط، انواع رایج مهریه عبارتند از:
- وجه نقد (ریال یا ارز): باید واحد پولی و مبلغ دقیق آن ذکر شود.
- سکه طلا (بهار آزادی، ربع، نیم): ذکر دقیق تعداد، نوع و طرح سکه (مثلاً ۱۱۴ عدد سکه تمام بهار آزادی طرح جدید).
- اموال غیرمنقول (ملک، زمین، آپارتمان): مشخصات دقیق ثبتی ملک (پلاک ثبتی، بخش، نشانی) باید درج شود. ضروری است که ملک در زمان عقد وجود داشته باشد.
- اموال منقول (خودرو، سهام، اشیاء نفیس): مشخصات کامل (مدل، شماره شاسی، تعداد سهام و نام شرکت).
- انجام کار یا آموزش: مانند آموزش یک فن، سفر حج، تدریس یا هر عمل مشروع و معلومی که مالیت داشته باشد. لازم است جزئیات کار یا آموزش (مثلاً نوع آموزش، مدت زمان، کیفیت) به وضوح قید شود.
هر نوع مال یا منفعتی که این شرایط را دارا باشد، می تواند به عنوان مهریه تعیین شود. اما تاکید بر دقت در جزئیات، برای جلوگیری از هرگونه ابهام در آینده، حیاتی است.
انواع مهریه و تفاوت های حقوقی آنها
مهریه با توجه به زمان پرداخت و نحوه تعیین آن در عقد، به دسته های مختلفی تقسیم می شود که هر یک احکام حقوقی خاص خود را دارند. آگاهی از این تفاوت ها برای زوجین و خانواده ها از اهمیت بالایی برخوردار است.
دسته بندی مهریه بر اساس زمان پرداخت و قابلیت مطالبه
یکی از مهم ترین دسته بندی ها، بر اساس نحوه و زمان پرداخت مهریه است که بر قابلیت مطالبه و ضمانت اجرای آن تأثیر می گذارد.
مهریه عندالمطالبه
مهریه عندالمطالبه، رایج ترین نوع مهریه است و به این معناست که زن هر زمان که بخواهد، می تواند تمام یا بخشی از مهریه خود را از همسرش مطالبه کند. این حق، محدود به زمان خاصی نیست و با وقوع عقد نکاح، برای زن ثابت می شود. در مهریه عندالمطالبه، بار اثبات تمکن مالی مرد برای پرداخت، بر عهده زن نیست و فرض بر توانایی مرد است. در صورت مطالبه مهریه، مرد موظف به پرداخت آن است و اگر توانایی پرداخت یکجا را نداشته باشد، می تواند درخواست اعسار و تقسیط مهریه را به دادگاه ارائه دهد. در این صورت، دادگاه با بررسی وضعیت مالی مرد، حکم به تقسیط مهریه خواهد داد.
مهریه عندالاستطاعه
مهریه عندالاستطاعه نوعی از مهریه است که پرداخت آن مشروط به توانایی مالی مرد است. به عبارت دیگر، زن تنها زمانی می تواند این مهریه را مطالبه کند که ثابت شود مرد استطاعت و توانایی پرداخت آن را دارد. در این نوع مهریه، بر خلاف عندالمطالبه، بار اثبات استطاعت مالی مرد بر عهده زن است. زن باید با ارائه مدارک و شواهد (مانند لیست اموال مرد، حساب های بانکی، درآمد شغلی)، توانایی مالی همسرش را در دادگاه به اثبات برساند. در صورت عدم توانایی زن در اثبات استطاعت مرد، مطالبه مهریه ممکن نخواهد بود. این نوع مهریه معمولاً برای مبالغ بالا یا در شرایط خاص مورد توافق قرار می گیرد تا فشار مالی ناگهانی بر مرد وارد نشود.
تفاوت های اساسی و کاربردی مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه
برای درک بهتر تفاوت های این دو نوع مهریه، می توان به جدول زیر رجوع کرد:
| ویژگی | مهریه عندالمطالبه | مهریه عندالاستطاعه |
|---|---|---|
| قابلیت مطالبه | هر زمان توسط زن | مشروط به اثبات تمکن مالی مرد |
| بار اثبات تمکن مالی | بر عهده مرد (در صورت ادعای اعسار) | بر عهده زن |
| فرض اولیه | توانایی پرداخت مرد | عدم توانایی پرداخت تا زمان اثبات |
| حبس مهریه (تا ۱۱۰ سکه) | امکان پذیر است در صورت عدم پرداخت و عدم اعسار | امکان پذیر نیست، زیرا منوط به اثبات استطاعت است |
| هدف اصلی | تضمین فوری حق زن | تعدیل فشار مالی بر مرد و جلوگیری از حبس |
مهریه موجل
مهریه موجل، به مهریه ای اطلاق می شود که پرداخت آن به زمان یا وقوع شرط خاصی موکول شده است. به عنوان مثال، ممکن است طرفین توافق کنند که مهریه پس از گذشت پنج سال از تاریخ عقد، یا پس از فارغ التحصیلی مرد از دانشگاه، یا در صورت وقوع یک رویداد خاص دیگر، قابل مطالبه باشد. در این نوع مهریه، تا زمانی که آن موعد فرا نرسیده یا آن شرط محقق نشده است، زن نمی تواند مهریه خود را مطالبه کند. نکته مهم در مهریه موجل، روشنی و صراحت شرط یا موعد است تا از بروز ابهام در آینده جلوگیری شود.
دسته بندی مهریه بر اساس تعیین مهر در نکاح
قانون مدنی، با توجه به اینکه مهریه در زمان عقد تعیین شده باشد یا خیر، انواع دیگری از مهر را نیز پیش بینی کرده است.
مهرالمسمی
مهرالمسمی، مهریه ای است که مقدار و نوع آن به صورت دقیق و مشخص در هنگام عقد ازدواج، با توافق زوجین، تعیین و در سند ازدواج قید می شود. این همان مهریه ای است که موضوع اصلی این مقاله بوده و رایج ترین شکل مهریه در ایران است. در مهرالمسمی، زن به محض وقوع عقد، مالک آن می شود و حق تصرف در آن را دارد. اهمیت نحوه نوشتن مهریه در سند ازدواج به صورت مهرالمسمی، در شفافیت و کاهش اختلافات بعدی است.
مهرالمثل
مهرالمثل، در شرایطی کاربرد دارد که مهریه ای در زمان عقد تعیین نشده باشد، یا مهریه تعیین شده به دلیل عدم مشروعیت یا نامعین بودن، باطل باشد و زوجین با یکدیگر نزدیکی کرده باشند. در این حالت، دادگاه با توجه به وضعیت و جایگاه اجتماعی زن، عرف و عادت جامعه، شأن خانوادگی او، و وضعیت مالی مرد، مهریه ای را به عنوان مهرالمثل تعیین می کند. هدف از مهرالمثل، جلوگیری از تضییع حق زن در شرایطی است که مهریه ای به صورت صحیح تعیین نشده است.
مهرالمتعه
مهرالمتعه در شرایطی مطرح می شود که در عقد دائم، مهریه ای تعیین نشده باشد و زن و مرد قبل از نزدیکی از یکدیگر جدا شوند (طلاق یا فسخ نکاح). در این وضعیت، مرد موظف است بر اساس توانایی و وضعیت مالی خود، مبلغی را به عنوان مهرالمتعه به زن بپردازد. تعیین این مبلغ نیز بر عهده دادگاه است که با در نظر گرفتن وضعیت مالی مرد، میزان آن را مشخص می کند.
مهرالسنه
مهرالسنه، به مهریه ای اشاره دارد که بر اساس سنت پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع)، به میزان ۵۰۰ درهم نقره (حدوداً ۵۲.۵ مثقال نقره) تعیین می شد. اگرچه این نوع مهریه در حال حاضر به طور گسترده ای رایج نیست، اما از نظر تاریخی و شرعی دارای اهمیت است و گاهی در عقدنامه ها به آن اشاره می شود. امروزه معمولاً معادل ریالی یا سکه ای آن مورد توافق قرار می گیرد.
راهنمای عملی قید صحیح مهریه در سند ازدواج
دقت در نحوه قید مهریه در عقدنامه، از جمله مهم ترین اقداماتی است که زوجین باید قبل از امضای سند ازدواج انجام دهند. این بخش به راهنمایی های عملی برای ثبت صحیح انواع مهریه می پردازد تا از هرگونه ابهام یا خطای احتمالی جلوگیری شود.
نکات کلیدی برای قید مهریه وجه نقد یا سکه
یکی از رایج ترین انواع مهریه، سکه طلا یا وجه نقد است. برای قید صحیح این نوع مهریه، رعایت نکات زیر الزامی است:
- ذکر دقیق تعداد و نوع سکه: باید به وضوح ذکر شود که چند عدد سکه و از چه نوعی (مثلاً ۱۱۴ عدد سکه تمام بهار آزادی طرح جدید) به عنوان مهریه تعیین شده است. از به کار بردن عبارات کلی مانند مقداری سکه باید پرهیز کرد.
- توضیح در مورد مهریه وجه رایج کشور: اگر مهریه وجه نقد باشد، باید مبلغ دقیق (به ریال یا واحد پولی دیگر) به عدد و حروف قید شود. نکته حائز اهمیت در مورد مهریه وجه رایج، تعدیل آن مطابق با شاخص تورم بانک مرکزی است. این یعنی هنگام مطالبه مهریه، مبلغ اولیه بر اساس نرخ تورم سالانه محاسبه و به روز می شود تا ارزش واقعی مهریه حفظ گردد. این موضوع باید در سند ازدواج به صراحت ذکر شود.
- لزوم ذکر واحد پولی: در مورد مهریه وجه نقد، حتماً واحد پولی (ریال، دلار، یورو و…) قید شود.
نکات مربوط به قید مهریه اموال غیرمنقول (ملک، زمین)
اگر زوجین توافق کنند که یک ملک یا قطعه زمین به عنوان مهریه تعیین شود، دقت در جزئیات ثبتی آن بسیار حیاتی است:
- ذکر مشخصات دقیق ثبتی ملک: شامل پلاک ثبتی اصلی و فرعی، بخش ثبتی، نشانی دقیق ملک، و متراژ. این اطلاعات باید عیناً از سند مالکیت رسمی ملک استخراج و در عقدنامه درج شود.
- لزوماً باید ملک در زمان عقد وجود داشته باشد: مهریه باید مالی باشد که در زمان عقد نکاح وجود خارجی داشته باشد. نمی توان ملکی را که هنوز ساخته نشده یا در آینده قرار است خریداری شود، به عنوان مهریه تعیین کرد.
- لزوم اطلاع رسانی به اداره ثبت املاک برای ثبت حق زن: اگرچه سند ازدواج به خودی خود اثباتی بر حق زن است، اما برای تضمین کامل این حق و جلوگیری از نقل و انتقال احتمالی ملک توسط مرد، توصیه می شود که موضوع به اداره ثبت اسناد و املاک محل اطلاع داده شده و در صورت امکان، با هماهنگی دفاتر اسناد رسمی و سردفتر، حقی به نام زن در خصوص آن ملک در سند رسمی ملک ثبت شود.
قید مهریه به صورت انجام کار یا تعهد فعل
قانون مدنی اجازه می دهد که انجام یک کار یا تعهد فعل مشروع و معلوم نیز به عنوان مهریه تعیین شود:
- امکان پذیری قانونی: می توان مواردی مانند آموزش یک زبان خارجی، انجام یک سفر زیارتی (مانند حج)، یا ارائه خدمات خاص را به عنوان مهریه تعیین کرد.
- لزوم مشخص بودن و مشروعیت آن: کار یا فعل مورد نظر باید کاملاً مشخص، معین و مشروع باشد. به عنوان مثال، آموزش زبان انگلیسی به مدت یک سال با معلم خصوصی یک مهریه معین است، اما مقداری آموزش نامعین خواهد بود.
- مشکلات اجرایی و ضمانت های لازم: این نوع مهریه ممکن است در زمان اجرا با چالش هایی روبرو شود. مثلاً، اگر مرد از انجام کار خودداری کند، زن باید از طریق دادگاه اقدام به مطالبه کند و ممکن است دادگاه مرد را به پرداخت معادل مالی آن کار محکوم کند. از این رو، بهتر است ارزش ریالی یا سکه ای این تعهد نیز در سند ازدواج قید شود تا در صورت عدم انجام، قابل مطالبه باشد.
شروط اضافی و ضمانت های وصول مهریه در سند ازدواج
زوجین می توانند برای تضمین وصول مهریه و ایجاد اطمینان بیشتر، شروط اضافی را در سند ازدواج خود درج کنند. این شروط باید در چارچوب قانون و شرع باشند:
- امکان درج شرط توقیف برخی اموال مرد: می توان شرط کرد که در صورت عدم پرداخت مهریه توسط مرد، زن حق داشته باشد اموال خاصی از مرد (مانند یک حساب بانکی، سهام خاص یا ملک معین) را توقیف کند. این شرط باید با دقت و با مشورت وکیل تنظیم شود.
- سایر شروطی که می تواند به وصول مهریه کمک کند: مثلاً می توان شرط کرد که مرد متعهد شود در طول زندگی مشترک، هیچ یک از اموال خود را بدون اجازه همسرش به نام دیگری انتقال ندهد. این شروط باید صریح و روشن باشند و توسط سردفتر در حاشیه سند ازدواج امضا شوند.
خطاهای رایج در قید مهریه و راهکارهای اصلاح
برخی اشتباهات در زمان نحوه نوشتن مهریه در سند ازدواج می تواند منجر به ابهامات و مشکلات حقوقی جدی شود:
- ابهامات در تعیین مهریه: استفاده از عبارات مبهم مانند مقداری طلا، هرچه تو بخواهی، یا شیربهای مادر باعث می شود مهریه نامعین باشد و ممکن است باطل اعلام شود.
- عدم ذکر دقیق مشخصات: در مورد اموال غیرمنقول یا منقول، عدم ذکر دقیق مشخصات ثبتی یا شناسایی، می تواند مطالبه آن را دشوار کند.
- ثبت مهریه صوری: گاهی اوقات مهریه با توافق طرفین به صورت صوری و بدون قصد جدی پرداخت ثبت می شود. اگر صوری بودن مهریه در دادگاه اثبات شود، مطالبه آن ممکن نخواهد بود.
- راهکارهای حقوقی برای اصلاح یا شفاف سازی: اگر پس از عقد، ابهامی در مهریه مشخص شد، طرفین می توانند با توافق یکدیگر، مهریه را اصلاح یا شفاف سازی کنند. این اصلاح باید با مراجعه به دفترخانه رسمی و تنظیم یک اقرارنامه رسمی صورت گیرد. در صورت عدم توافق، هر یک از طرفین می تواند به دادگاه خانواده مراجعه کرده و درخواست تفسیر یا تعیین مهریه را مطرح کند.
قوانین جدید مهریه و تاثیر آن بر مطالبه و وصول (به ویژه ۱۴۰۲)
قوانین مربوط به مهریه در سال های اخیر دستخوش تغییراتی شده اند که آگاهی از آنها برای زوجین و وکلای حقوقی ضروری است. این تغییرات، به ویژه در سال ۱۴۰۲، تأثیرات قابل توجهی بر نحوه مطالبه و وصول مهریه داشته اند.
قانون جدید مهریه ۱۴ سکه (بخشنامه سال ۱۴۰۱)
در سال ۱۴۰۱، بخشنامه ای توسط سازمان ثبت اسناد و املاک کشور به دفاتر ازدواج ابلاغ شد که در راستای شفاف سازی و جلوگیری از ثبت مهریه های غیرقابل پرداخت بود. بر اساس این بخشنامه، دفاتر ازدواج مکلف شدند که در صورت تعیین مهریه بیش از ۱۴ سکه بهار آزادی، اطلاعات مالی مرد را کسب و ضمیمه سند ازدواج کنند. هدف از این اقدام، آگاهی رسانی به زوجین و مراجع قضایی در مورد توانایی مالی مرد از ابتدا و کاهش دعاوی مربوط به اعسار در آینده بود. این قانون به معنای محدود کردن مهریه به ۱۴ سکه نیست، بلکه به دفاتر ازدواج تکلیف می کند که در مهریه های بیش از این مقدار، مرد را از وضعیت قانونی و مسئولیت های آتی آگاه سازند و اطلاعات مالی او را ثبت کنند. این اقدام به عنوان یک گام پیشگیرانه در نظر گرفته شد تا تصمیم گیری ها آگاهانه تر باشند.
قانون جدید مهریه سال ۱۴۰۲ (و اصلاحیه های ماده ۱۰۸۲)
مهم ترین تغییرات قانونی مربوط به مهریه در سال های اخیر، حول محور ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی و نحوه اجرای محکومیت های مالی بوده است. این تغییرات به منظور تعدیل فشار بر مردان و کاهش آمار زندانیان مهریه صورت گرفته است.
محاسبه مهریه بر اساس شاخص تورم بانک مرکزی
یکی از مهم ترین اصلاحات، مربوط به محاسبه مهریه وجه رایج کشور است. بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی و تبصره الحاقی به آن، اگر مهریه زن وجه رایج کشور (ریال) تعیین شده باشد، هنگام مطالبه، میزان آن بر اساس تغییر شاخص سالانه بانک مرکزی از تاریخ وقوع عقد تا زمان مطالبه، محاسبه و پرداخت می شود. این بدان معناست که ارزش اسمی مهریه به ارزش روز تعدیل می شود تا قدرت خرید آن حفظ گردد و زن از کاهش ارزش پول متضرر نشود. این قانون عدالت را در پرداخت مهریه وجه نقد تضمین می کند.
محدودیت حبس برای مهریه (۱۱۰ سکه)
اصلاحات مربوط به نحوه اجرای محکومیت های مالی و به تبع آن مهریه، یکی از پربحث ترین موضوعات بوده است. بر اساس قوانین جدید، به ویژه پس از ابلاغ بخشنامه های متعدد و رویه های قضایی اخیر، مرد تنها تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی (یا معادل آن) مشمول امکان حبس و توقیف اموال می شود. این بدان معناست که:
- اگر مهریه زن تا ۱۱۰ سکه بهار آزادی باشد، مرد در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار، می تواند مشمول حکم جلب و حبس شود.
- مازاد بر ۱۱۰ سکه: اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد (مثلاً ۳۰۰ سکه)، مرد برای ۱۱۰ سکه اول مشمول قوانین مربوط به حبس و توقیف اموال است. اما برای باقی مانده مهریه (۱۹۰ سکه در این مثال)، زن تنها زمانی می تواند آن را مطالبه کند که توانایی مالی مرد (استطاعت) را اثبات کند. به عبارت دیگر، مازاد بر ۱۱۰ سکه به عنوان مهریه عندالاستطاعه تلقی می شود و برای آن حکم حبس صادر نخواهد شد.
این تغییرات تأثیر بسزایی در کاهش آمار زندانیان مهریه داشته و به مردان فرصت بیشتری برای اثبات اعسار و تقسیط مهریه داده است. با این حال، همچنان تأکید می شود که حبس مهریه در شرایط خاص و برای سقف مشخصی، همچنان یک ضمانت اجرایی است.
شرایط درخواست و مطالبه مهریه در سال ۱۴۰۲
مطالبه مهریه در سال ۱۴۰۲ از طرق مختلفی امکان پذیر است که هر یک مراحل و الزامات خاص خود را دارند:
- از طریق اداره ثبت اسناد و املاک:
- اگر سند ازدواج رسمی باشد و مهریه عین معین (مانند سکه، وجه نقد) باشد، زن می تواند مستقیماً به دفترخانه ای که عقد در آن جاری شده مراجعه کرده و تقاضای صدور اجرائیه کند.
- اجرائیه به اداره ثبت محل ارسال می شود و از طریق واحد اجرای ثبت، اموال مرد (منقول و غیرمنقول) شناسایی و توقیف می شود.
- این روش معمولاً سریع تر از مراجعه به دادگاه است و برای مهریه هایی که امکان توقیف اموال مشخصی از مرد وجود دارد، کارآمدتر است.
- از طریق دادگاه خانواده:
- اگر مهریه عین معین نباشد (مثلاً انجام کار)، یا زن ترجیح دهد از طریق دادگاه اقدام کند، می تواند با مراجعه به دادگاه خانواده و ارائه دادخواست مطالبه مهریه، روند قضایی را آغاز کند.
- پس از طرح دعوا، دادگاه به موضوع رسیدگی کرده و در صورت اثبات حقانیت زن، حکم به پرداخت مهریه صادر می کند.
- در صورت عدم پرداخت توسط مرد، زن می تواند تقاضای توقیف اموال او را مطرح کند.
- برای مبالغ مهریه تا ۲۰ میلیون تومان، شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی دارد. برای مبالغ بیشتر، دادگاه خانواده صالح است.
- مراحل کلی و مدارک مورد نیاز:
- اصل سند ازدواج.
- کارت ملی و شناسنامه زن.
- در صورت نیاز، اطلاعات مربوط به اموال مرد.
- تکمیل فرم های دادخواست یا درخواست اجرائیه.
مرد نیز در صورت عدم توانایی پرداخت یکجای مهریه، می تواند در طول این فرآیند، دادخواست اعسار از پرداخت مهریه و تقاضای تقسیط آن را به دادگاه ارائه دهد. دادگاه با بررسی وضعیت مالی او (شامل درآمد، دارایی ها، بدهی ها و تعداد افراد تحت تکفل)، حکم به تقسیط مهریه صادر خواهد کرد.
جنبه های حقوقی و چالش های رایج مهریه
مهریه به دلیل ماهیت مالی و تأثیرات اجتماعی اش، همواره با جنبه های حقوقی پیچیده و باورهای نادرستی همراه بوده است. درک صحیح این موارد، به جلوگیری از تصمیمات نادرست و مشکلات آتی کمک می کند.
آیا مهریه زندان دارد؟
این یکی از پرکاربردترین سؤالات در مورد مهریه است. با توجه به قوانین جدید، به ویژه پس از اصلاحات مربوط به ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، پاسخ این سؤال نیازمند توضیح دقیق است. همانطور که پیش تر اشاره شد، در حال حاضر، حکم حبس برای عدم پرداخت مهریه تنها تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی (یا معادل آن) قابل اجراست. اگر مرد مهریه خود را تا این سقف پرداخت نکند و توانایی مالی او اثبات شده باشد (یا اعسار او پذیرفته نشود) و یا اقساط مهریه را مرتباً نپردازد، می تواند مشمول حکم جلب و حبس شود. اما برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، مرد زندانی نخواهد شد و مطالبه آن مشروط به اثبات استطاعت مالی اوست.
هدف از این قانون، کاهش تعداد زندانیان مهریه و در عین حال حفظ حقوق مالی زن است. بنابراین، این باور که مهریه اصلاً زندان ندارد، کاملاً صحیح نیست و بسته به میزان مهریه و شرایط مرد، ممکن است حکم حبس همچنان اعمال شود.
آیا بعد از فوت زن، مهریه قابل مطالبه است؟
بله، مهریه یک حق مالی است و مانند سایر اموال متوفی، پس از فوت زن به ورثه او منتقل می شود. بنابراین، اگر زن پیش از دریافت مهریه خود فوت کند، وراث قانونی او (که معمولاً پدر، مادر و فرزندان او هستند) می توانند مهریه را از شوهر مطالبه کنند. سهم هر یک از ورثه از مهریه، طبق قواعد ارث تعیین می شود.
در چه شرایطی به زن مهریه تعلق نمی گیرد؟
در اصل، به محض وقوع عقد، زن مالک مهریه می شود و این حق از او سلب نمی گردد مگر در موارد بسیار خاص:
- بذل یا بخشش مهریه از جانب زن: تنها در صورتی که زن با اراده آزاد و اختیار کامل، تمام یا قسمتی از مهریه خود را به مرد ببخشد (بذل مهریه) و این بخشش به صورت رسمی و قانونی ثبت شود، مهریه به او تعلق نخواهد گرفت.
- طلاق خلع یا مبارات: در این نوع طلاق ها که با توافق و خواست زن صورت می گیرد، زن بخشی یا تمام مهریه خود را در ازای طلاق به مرد می بخشد.
- فسخ نکاح: در صورت فسخ نکاح قبل از نزدیکی و در صورتی که مهریه ای تعیین نشده باشد، ممکن است مهریه ای به زن تعلق نگیرد یا فقط مهرالمتعه تعلق گیرد.
- مهریه باطل: اگر مهریه تعیین شده دارای شرایط صحت قانونی نباشد (مثلاً نامشروع یا نامعین باشد) و زوجین نزدیکی نکرده باشند، مهریه باطل است. اما اگر نزدیکی صورت گرفته باشد، مهرالمثل به زن تعلق می گیرد.
آیا می توان در ازای مهریه، حق طلاق را بدست آورد؟
بله، این یکی از رایج ترین توافقات در زمان طلاق توافقی یا طلاق به درخواست زن است. زن می تواند در ازای بخشش تمام یا قسمتی از مهریه خود، از مرد بخواهد که به او حق طلاق (یا وکالت در طلاق) را بدهد. این حق باید به صورت رسمی در دفاتر اسناد رسمی یا در دادگاه ثبت شود. این راهکار به زن امکان می دهد که فرآیند طلاق را تسریع کرده و با شرایط مطلوب تر، از زندگی مشترک خارج شود.
اگر پس از عقد بخواهیم مهریه را اصلاح یا تغییر دهیم چه کنیم؟
تغییر یا اصلاح مهریه بعد از عقد (افزایش یا کاهش) امکان پذیر است، اما مشروط به توافق و رضایت هر دو طرف. این توافق باید به صورت رسمی و با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی یا دفترخانه ای که عقد در آن جاری شده، ثبت شود. به عنوان مثال، اگر زوجین بخواهند مهریه را افزایش دهند، مرد می تواند با تنظیم یک اقرارنامه رسمی، متعهد به پرداخت مبلغ جدیدی شود. این اقرارنامه، سند رسمی تلقی شده و قابلیت اجرایی دارد. هرگونه تغییر در مهریه بدون ثبت رسمی، فاقد اعتبار قانونی لازم است.
در صورت عدم توان پرداخت یکجای مهریه، چه راه حلی وجود دارد؟
اگر مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند به دادگاه مراجعه کرده و دادخواست اعسار مهریه و تقاضای تقسیط آن را ارائه دهد. دادگاه با بررسی وضعیت مالی مرد (از جمله درآمد، دارایی ها، بدهی ها، و مخارج زندگی)، در صورت اثبات اعسار، حکم به پرداخت مهریه به صورت اقساطی صادر می کند. این اقساط می تواند شامل یک پیش قسط و سپس اقساط ماهیانه باشد. رعایت نظم در پرداخت اقساط برای مرد بسیار مهم است، چرا که عدم پرداخت اقساط می تواند منجر به جلب و حبس او شود.
نتیجه گیری
مهریه در سند ازدواج، نه صرفاً یک رسم اجتماعی، بلکه یک حق قانونی و مالی مهم برای زن است که ریشه در شرع و فرهنگ ما دارد. قید مهریه در عقدنامه به صورت دقیق، شفاف و مطابق با قوانین روز، از بروز بسیاری از اختلافات و چالش های حقوقی در آینده پیشگیری می کند و آرامش خاطر را برای زوجین به ارمغان می آورد.
با توجه به قانون جدید مهریه ۱۴۰۲ و اصلاحاتی که در زمینه محاسبه مهریه های وجه رایج و محدودیت حبس برای مهریه های بیش از ۱۱۰ سکه اعمال شده، آگاهی از این تغییرات برای هر دو طرفین از اهمیت بالایی برخوردار است. انتخاب نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) و نحوه نوشتن مهریه در سند ازدواج باید با دقت، بصیرت و با در نظر گرفتن تمامی جنبه های حقوقی و مالی صورت گیرد.
توصیه اکید می شود که پیش از امضای سند ازدواج، زوجین با یکدیگر به تفاهم کامل رسیده و در صورت نیاز، از مشاوره حقوقی متخصصین این حوزه بهره مند شوند. این رویکرد پیشگیرانه و شفاف، نه تنها حقوق هر دو طرف را تضمین می کند، بلکه بنیان های یک زندگی مشترک پایدار و عاری از دغدغه های حقوقی را فراهم می آورد.