معرفی خلاصه کتاب نهج البلاغه (نویسنده سید رضی)

نهج البلاغه مجموعه ای ارزشمند از سخنان، نامه ها و کلمات قصار امام علی (ع) است که توسط سید رضی گردآوری شده و پس از قرآن کریم، از مهم ترین منابع شناخت فرهنگ و معارف غنی اسلامی به شمار می رود.

این کتاب گران بها، فراتر از یک اثر ادبی صرف، دایرة المعارفی جامع از آموزه های اخلاقی، سیاسی، اجتماعی، عرفانی و اعتقادی است که فصاحت و بلاغت بی نظیر آن، آن را به «اَخُ القرآن» ملقب ساخته و تا به امروز، الهام بخش اندیشمندان و طالبان حقیقت در سراسر جهان بوده است. آشنایی با این میراث سترگ، دریچه ای نو به سوی حکمت و بینش عمیق اسلامی می گشاید.

۱. نهج البلاغه چیست؟ تعریفی فراتر از یک کتاب

نهج البلاغه، کتابی است که مجموعه عظیمی از سخنان، خطبه ها، نامه ها و کلمات حکمت آمیز امیرالمؤمنین، امام علی (ع) را در خود جای داده است. این اثر که نام آن به معنای «راه و روش بلاغت» است، گواهی بر اوج فصاحت و رسایی زبان عربی و عمق اندیشه های یکی از بزرگ ترین شخصیت های تاریخ اسلام است. گردآوری این گنجینه، مدیون تلاش سترگ دانشمند برجسته ای چون سید رضی است که در قرن چهارم هجری، زیباترین و بلیغ ترین کلمات امام علی (ع) را انتخاب و طبقه بندی کرد.

۱.۱. معنای واژگانی و اصطلاحی نهج البلاغه

واژه «نهج» در لغت به معنای راه، روش و طریقه است و «بلاغت» نیز به مفهوم رسایی و فصاحت در کلام، به گونه ای که سخن، مطابق با مقتضای حال مخاطب و دارای تأثیری عمیق باشد. ترکیب این دو واژه، نهج البلاغه، به خوبی گویای ماهیت این کتاب است؛ اثری که راه و رسم بلاغت را به خوانندگان می آموزد و آنان را به سوی فصاحت در بیان و عمق در اندیشه رهنمون می شود. در اصطلاح، نهج البلاغه به مجموعه ای از خطبه ها، نامه ها و کلمات قصار (حکمت ها) تقسیم می شود که هر یک، جنبه ای از ابعاد وجودی و اندیشه های والای امام علی (ع) را بازتاب می دهند.

۱.۲. جایگاه بی بدیل نهج البلاغه در اسلام و ادبیات

نهج البلاغه در جهان اسلام و ادبیات عرب، جایگاهی منحصربه فرد دارد. این کتاب را «اَخُ القرآن» (برادر قرآن) نامیده اند، عنوانی که نشان دهنده اهمیت و جایگاه رفیع آن پس از قرآن کریم است. نهج البلاغه صرفاً یک متن تاریخی یا حدیثی نیست؛ بلکه دایرةالمعارفی غنی از معارف اسلامی، اصول اخلاقی، حکمت های عملی، مبانی سیاست و حکومت داری، و دیدگاه های عرفانی است. فصاحت و بلاغت بی نظیر آن، نه تنها ادیبان و سخنوران را به تحسین واداشته، بلکه تأثیری عمیق بر ادبیات فارسی و عربی برجای گذاشته است. کلام امام علی (ع) در این کتاب، چنان بلند و تأثیرگذار است که آن را پایین تر از کلام خالق و بالاتر از کلام مخلوق دانسته اند.

۲. سید رضی: نابغه ادبی و گردآورنده نهج البلاغه

شخصیت سید رضی، به عنوان گردآورنده نهج البلاغه، از اهمیت بالایی برخوردار است. او نه تنها یک ادیب و شاعر برجسته بود، بلکه از فقیهان، متکلمان و مفسران نامدار شیعه در قرن چهارم و پنجم هجری به شمار می رفت. ذوق سرشار ادبی و دانش گسترده او در علوم مختلف، وی را قادر ساخت تا از میان هزاران سخن و کلام منسوب به امام علی (ع)، بلیغ ترین و فصیح ترین آن ها را انتخاب و در قالب این اثر جاودانه گردآوری کند. این انتخاب هوشمندانه، نهج البلاغه را به متنی بی بدیل از نظر محتوا و قالب تبدیل کرده است.

۲.۱. زندگی نامه مختصر سید رضی

نام کامل او محمد بن حسین بن موسی و کنیه اش ابوالحسن بود. وی که به «شریف رضی» شهرت یافت، در سال ۳۵۹ هجری قمری در بغداد، در خانواده ای اصیل و سرشناس از سادات حسینی به دنیا آمد. خاندان او از دیرباز در علم، تقوا و سیادت جایگاه ویژه ای داشتند. پدرش، حسین بن موسی، از بزرگان و نقبای علوی بود و مادرش نیز بانویی دانشمند و بافضیلت از سادات بود. برادر بزرگ تر او، سید مرتضی، نیز از فقیهان و متکلمان برجسته شیعه بود که از او به «علم الهدی» یاد می شود. سید رضی تحت تربیت اساتید برجسته ای چون شیخ مفید، به تحصیل علوم مختلف از جمله فقه، کلام، ادبیات و تفسیر پرداخت و در سنین جوانی به مقام استادی و تألیف رسید. او علاوه بر نهج البلاغه، آثار متعدد دیگری نیز در حوزه های مختلف علمی و ادبی از خود برجای گذاشته است.

۲.۲. انگیزه ها و شیوه تدوین نهج البلاغه

انگیزه اصلی سید رضی برای گردآوری نهج البلاغه، به گفته خودش در مقدمه کتاب، پاسخ به درخواست برخی از دوستانش بود که از او خواسته بودند سخنان فصیح و بلیغ امام علی (ع) را گردآوری کند. سید رضی با درک جایگاه بی نظیر کلام امام (ع) از نظر بلاغت و فصاحت، تصمیم گرفت مجموعه ای را تدوین کند که نه بر اساس جنبه روایی و سندی، بلکه بر اساس معیار بلاغی و ادبی کلام امام (ع) تنظیم شده باشد. او در این راستا، از منابع متعدد و مختلفی، از جمله آثار علمای اهل سنت، بهره برد. این شیوه گردآوری، سبب شد تا نهج البلاغه فارغ از مباحث صرفاً فقهی یا کلامی، بر جنبه های حکمی، اخلاقی و بیانی کلام امام تمرکز یابد و به اثری جهانی تبدیل شود که همگان از آن بهره مند شوند.

شریف رضی با درایت و هوشمندی، گنجینه ای از کلام امام علی (ع) را گردآورد که نه تنها دریچه ای به سوی معارف اسلامی گشود، بلکه اوج بلاغت و فصاحت زبان عربی را به نمایش گذاشت.

۳. نگاهی خلاصه به محتوای نهج البلاغه: خطبه ها، نامه ها و کلمات قصار

نهج البلاغه از سه بخش اصلی تشکیل شده است که هر یک، ابعاد گوناگونی از اندیشه ها، راهنمایی ها و شیوه های بیان امام علی (ع) را به نمایش می گذارند. این تقسیم بندی، امکان مطالعه نظام مند و بهره برداری از محتوای متنوع کتاب را برای خوانندگان فراهم می آورد. از موعظه های اخلاقی و الهی تا دستورالعمل های حکومتی و پندهای کوتاه و راهگشا، همه در این مجموعه بی نظیر گرد آمده اند.

۳.۱. خطبه ها: اوج فصاحت و حکمت در کلام امام علی (ع)

بخش خطبه ها، بزرگ ترین قسمت نهج البلاغه را تشکیل می دهد و شامل ۲۴۱ خطبه است که امام علی (ع) در موقعیت های گوناگون ایراد فرموده اند. این خطبه ها، شامل سخنرانی های عمومی، موعظه ها، نقدها و تحلیل های اجتماعی-سیاسی، مباحث توحیدی و معادشناسی، و توصیف خلقت هستند. موضوعات اصلی خطبه ها شامل خداشناسی، معرفت جهان هستی، حکمت های الهی، اخلاق و تقوا، نقد جامعه و سیاست های زمانه، و ذکر فتنه ها و حوادث آینده است. هر خطبه، نمونه ای درخشان از فصاحت و بلاغت است که در آن، امام (ع) با بیان شیوا و نافذ خود، عمیق ترین مفاهیم را به ساده ترین و زیباترین شکل ممکن به مخاطب منتقل می کند.

خلاصه برجسته ترین خطبه ها:

• خطبه شِقشِقِیّه (خطبه ۳): این خطبه، یکی از بحث برانگیزترین خطبه های نهج البلاغه است که امام علی (ع) در آن، به نقد عملکرد خلفای پیش از خود می پردازد و دلایل تأخیر خود در پذیرش خلافت و سپس علل پذیرش آن را بیان می کند. این خطبه، نمادی از موضع گیری صریح امام (ع) در برابر حوادث سیاسی آن دوران است.
• خطبه هَمّام یا خطبه متقین (خطبه ۱۹۳): این خطبه، به درخواست یکی از یاران امام (ع) به نام هَمّام، در توصیف ویژگی های پرهیزکاران ایراد شده است. امام (ع) در این خطبه، بیش از صد صفت از صفات نیکوکاران و پارسایان را با بیانی شیوا و دلنشین برمی شمارد و تصویری جامع از انسان مطلوب اسلامی ارائه می دهد.
• خطبه اَشباح (خطبه ۹۱): این خطبه به توصیف عظمت خداوند متعال و شگفتی های آفرینش اختصاص دارد. امام (ع) در آن، با بیانی استعاری و پرمعنا، شکوه خلقت آسمان ها، زمین و موجودات را بیان می کند و انسان را به تفکر در قدرت و حکمت الهی فرامی خواند.

۳.۲. نامه ها: منشور حکومت داری و راهنمای مسئولیت پذیری

بخش نامه ها در نهج البلاغه شامل ۷۹ نامه، وصیت نامه، فرمان و بخش نامه است که امام علی (ع) برای کارگزاران، والیان، فرماندهان نظامی، مسئولان مالیاتی، مردم، و حتی اعضای خانواده خود نگاشته است. این نامه ها، منشور کاملی از اصول حکومت داری، عدالت اجتماعی، حقوق مردم، مدیریت صحیح، سیاست، اقتصاد و اخلاق حکومتی را شامل می شوند. نامه ها، نه تنها راهنمایی های عملی برای اداره جامعه و دولت هستند، بلکه عمیق ترین مفاهیم مسئولیت پذیری، انصاف و توجه به کرامت انسانی را نیز در بر می گیرند. لحن این نامه ها، گاه آمرانه و گاه دلسوزانه است که نشان از دغدغه امام (ع) برای سعادت جامعه و رستگاری کارگزاران دارد.

خلاصه برجسته ترین نامه ها:

• عهدنامه مالک اشتر (نامه ۵۳): این نامه، جامع ترین دستورالعمل حکومت داری و یکی از درخشان ترین متون سیاسی-اخلاقی در تاریخ بشر است. امام (ع) در این نامه، وظایف حاکم، حقوق مردم، چگونگی انتخاب و برخورد با کارگزاران، اصول قضاوت، امور مالی و اقتصادی، و اهمیت عدالت را به تفصیل بیان می کند.
• نامه به عثمان بن حنیف (نامه ۴۵): این نامه، نمونه ای برجسته از تأکید امام (ع) بر زهد و ساده زیستی است. امام (ع) در آن، عثمان بن حنیف، والی بصره، را به دلیل شرکت در ضیافتی مجلل سرزنش می کند و خود را الگویی از پرهیزگاری و دوری از دنیازدگی معرفی می نماید. این نامه، یادآوری مهمی برای همه مسئولان در طول تاریخ است.

۳.۳. کلمات قصار (حکمت ها): چراغ راه زندگی

بخش سوم نهج البلاغه، شامل ۴۸۰ کلمه قصار یا حکمت است. این کلمات، جملات کوتاه، پندها، پاسخ به پرسش ها و گفتارهای نغز امام علی (ع) هستند که هر یک حاوی درسی عمیق از حکمت عملی، اخلاق فردی و اجتماعی، معرفت نفس، و دنیاشناسی می باشند. این بخش، به دلیل ایجاز و عمق معنا، به سرعت در اذهان جای می گیرد و به عنوان چراغ راهی برای زندگی روزمره مورد استفاده قرار می گیرد. این حکمت ها، خلاصه ای از جهان بینی امام (ع) را در قالب عباراتی کوتاه و پرنغز ارائه می دهند.

چند نمونه کلیدی از کلمات قصار با تفسیر کوتاه:

• «قِیمَةُ کُلِّ امْرِئٍ مَا یُحْسِنُهُ» (حکمت ۸۱): ارزش هر انسانی به چیزی است که نیکو می داند.

  این حکمت بر اهمیت دانش، تخصص و مهارت در تعیین ارزش واقعی فرد تأکید دارد، نه صرفاً جایگاه اجتماعی یا ثروت.

• «اَلْفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ، فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَیْرِ» (حکمت ۲۱): فرصت همچون ابر می گذرد، پس فرصت های نیک را غنیمت شمارید.

  این کلام، انسان را به بهره برداری صحیح و به موقع از فرصت ها، به ویژه در مسیر خیر و نیکی، تشویق می کند.

• «فِي التَّصَارِيفِ اعْتِبَارٌ» (حکمت ۱۰۵): در دگرگونی ها، عبرت است.

  این حکمت بیان می کند که تحولات و تغییرات زندگی و جهان، حاوی درس ها و پندهای فراوانی هستند که انسان باید از آن ها عبرت بگیرد.

۴. اهمیت نهج البلاغه: چرا هنوز هم تازه و جذاب است؟

با گذشت قرن ها از تدوین نهج البلاغه، این کتاب نه تنها ارزش خود را از دست نداده، بلکه هر روز بر اهمیت و جذابیت آن افزوده می شود. راز این ماندگاری و تازگی، در ابعاد گوناگون آن نهفته است؛ از ارزش ادبی و بلاغی بی نظیر گرفته تا جامعیت محتوا و توانایی هدایت گری آن در تمام اعصار. نهج البلاغه، همواره مرجعی برای طالبان دانش، حکمت و بصیرت بوده و هست.

۴.۱. ارزش ادبی و بلاغی بی نظیر

فصاحت و بلاغت نهج البلاغه، امری است که مورد تأیید بسیاری از بزرگان ادبیات عرب و جهان، اعم از شیعه و سنی، قرار گرفته است. منتقدان ادبی، کلام امام علی (ع) در این کتاب را در مرتبه ای میان کلام خالق و مخلوق می دانند. ساختار جملات، انتخاب واژگان، آرایه های ادبی چون سجع، استعاره، تشبیه و کنایه، همه و همه در اوج زیبایی و تأثیرگذاری هستند. این کتاب، الگویی بی بدیل برای سخنوران، نویسندگان و ادیبان بوده و تأثیر عمیقی بر شکل گیری و تکامل ادبیات عرب و تا حدی ادبیات فارسی گذاشته است. کسانی چون طه حسین و جورج جرداق، از بزرگان غیرشیعه، نیز به فصاحت و بلاغت بی نظیر آن شهادت داده اند.

۴.۲. جامعیت در محتوا و هدایت

یکی از مهم ترین دلایل ماندگاری و جذابیت نهج البلاغه، جامعیت شگفت انگیز محتوای آن است. این کتاب به نیازهای فکری و معنوی انسان در تمام ابعاد و در هر عصری پاسخ می دهد. از مباحث عمیق الهیاتی و فلسفه خلقت گرفته تا دستورات کاربردی در زمینه اخلاق فردی، روابط اجتماعی، مدیریت جامعه، اقتصاد و سیاست، همه و همه در این مجموعه یافت می شوند. نهج البلاغه، الگویی کامل از انسان آرمانی و جامعه مطلوب را ترسیم می کند و راهنمایی های عملی برای رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی ارائه می دهد. این جامعیت، آن را به دایرةالمعارفی زنده و همیشه تازه برای زندگی بشر تبدیل کرده است.

۴.۳. نهج البلاغه در کلام بزرگان (نقل قول های کلیدی)

بزرگان و اندیشمندان بسیاری در طول تاریخ به عظمت و اهمیت نهج البلاغه اذعان کرده اند. کلمات ایشان، گواهی بر جایگاه بی بدیل این کتاب در منظومه فکری اسلامی و انسانی است:

امام خمینی (ره) درباره نهج البلاغه فرمودند: این کتاب پس از قرآن کریم، بزرگترین دستور زندگی مادی و معنوی و بالاترین کتاب رهایی بخش بشر است و دستورات معنوی و حکومتی آن، بالاترین راه نجات است.

مقام معظم رهبری (مدظله العالی) نیز نهج البلاغه را تالی قرآن، میراث بی نظیر اسلامی دانسته اند. ایشان تأکید دارند که این کتاب، کلام نخستین مؤمن به وحی نبوی و خلیفه پیامبر (ص) است که همه مسلمانان بر اهمیت و عظمتش اتفاق نظر دارند و حاوی تمامی ابعاد نبوت، فلسفه، تاریخ، اخلاق، زهد، رهبری در جامعه، نظام سیاسی و اجتماعی و مسائل عرفانی است.

جورج جرداق، ادیب مسیحی لبنانی، نیز کتاب روائع نهج البلاغه را در بررسی ادبیات و حکمت های آن نگاشته و این کتاب را سرچشمه الهام و بصیرت برای همگان دانسته است.

۵. پرسش ها و ابهامات رایج درباره نهج البلاغه: پاسخ هایی مستدل و روشن

همانند بسیاری از متون کهن و تأثیرگذار، درباره نهج البلاغه نیز پرسش ها و ابهاماتی مطرح شده است، به ویژه در مورد اصالت و انتساب محتوای آن به امام علی (ع) و نیز نحوه گردآوری توسط سید رضی. پاسخ به این ابهامات، نه تنها شفافیت را افزایش می دهد، بلکه بر اعتبار و جایگاه این اثر می افزاید.

۵.۱. بررسی اصالت و انتساب محتوای نهج البلاغه

یکی از رایج ترین شبهات، مربوط به اصالت محتوای نهج البلاغه و صحت انتساب آن به امام علی (ع) است. برخی از مخالفان، مدعی شده اند که سید رضی یا برادرش سید مرتضی، خودشان این سخنان را جعل کرده اند. اما علمای شیعه و بسیاری از عالمان اهل سنت با ارائه ادله و مستندات قوی، این شبهات را رد کرده اند. وجود منابع کهن تر از زمان سید رضی که حاوی بخش هایی از کلام امام علی (ع) بوده اند (مانند آثار مسعودی و یعقوبی)، و نیز تأییدات علمای برجسته از مذاهب مختلف، شاهدی بر اصالت این اثر است. سید رضی نیز در مقدمه کتاب به منابع خود اشاره کرده و هدف او صرفاً جمع آوری و تنظیم بلیغ ترین سخنان موجود بوده، نه ساختن آنها. اجازه های روایی متعدد و متواتر از علما که سلسله آنها به سید رضی می رسد، نیز هرگونه شک و تردید را در مورد مؤلف کتاب برطرف می سازد.

۵.۲. شرح ها و ترجمه های نهج البلاغه

اهمیت نهج البلاغه، موجب شده است تا شرح ها و ترجمه های فراوانی بر آن نگاشته شود. این شرح ها، به تبیین و تفسیر عمق مفاهیم و ظرایف بلاغی نهج البلاغه کمک شایانی کرده اند. از مهم ترین شرح های عربی می توان به «شرحُ نهجِ البلاغه» اثر ابن ابی الحدید معتزلی (از علمای اهل سنت) و «شرحُ نهجِ البلاغه» از ابن میثم بحرانی اشاره کرد. این شرح ها نه تنها به روشن شدن معانی کمک می کنند، بلکه خود آثار علمی مستقلی محسوب می شوند.

معرفی ۳-۴ ترجمه معتبر و پرکاربرد فارسی:

نهج البلاغه به زبان های مختلفی ترجمه شده است، اما در میان ترجمه های فارسی، برخی از آن ها از شهرت و اعتبار بیشتری برخوردارند:

• ترجمه سید جعفر شهیدی: این ترجمه به دلیل دقت، فصاحت و روان بودن، یکی از معتبرترین و پرکاربردترین ترجمه ها در ایران است.
• ترجمه مرحوم محمد دشتی: ویژگی بارز این ترجمه، دسته بندی موضوعی مطالب و فهرست بندی های کاربردی آن است که مطالعه و مراجعه به آن را برای پژوهشگران و عموم مردم آسان ساخته است.
• ترجمه سید علی نقی فیض الاسلام: این ترجمه، از جمله ترجمه های قدیمی و بسیار مورد استفاده است که به همراه متن عربی، شرح مختصری نیز ارائه می دهد.
• ترجمه حسین انصاریان: این ترجمه به زبان روان و معاصر، با نثری شیوا و دلنشین ارائه شده و مورد استقبال بسیاری از خوانندگان قرار گرفته است.

۵.۳. مستدرکات و تکمله ها

مستدرکات نهج البلاغه، به آثاری اطلاق می شود که سخنان دیگری از امام علی (ع) را که در نهج البلاغه سید رضی گردآوری نشده اند، جمع آوری کرده اند. این تلاش ها، نشان دهنده گستردگی کلام امام (ع) و نیز اهتمام علما به حفظ و نشر تمامی سخنان ایشان است. از مهم ترین مستدرکات می توان به «نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغه» اثر محمدباقر محمودی اشاره کرد که کوشیده است تا تمامی کلام امام علی (ع) را از منابع گوناگون گردآوری کند. این مستدرکات، غنای بیشتر به میراث علوی می بخشند.

۶. نهج البلاغه در عصر حاضر و لزوم ترویج آن

نهج البلاغه، تنها یک کتاب تاریخی نیست؛ بلکه چراغ راهی برای زندگی امروز و فردای بشر است. آموزه های آن در زمینه های اخلاق، سیاست، جامعه شناسی، و عرفان، همواره راهگشا و الهام بخش است. در دوران معاصر، به ویژه پس از انقلاب اسلامی در ایران، تلاش های گسترده ای برای ترویج و نشر این گنجینه صورت گرفته است تا بیش از پیش در دسترس عموم مردم قرار گیرد و فرهنگ نهج البلاغه در جامعه نهادینه شود.

۶.۱. تلاش ها و فعالیت ها

ترویج نهج البلاغه در عصر حاضر، ابعاد گسترده ای یافته است. نهادهای مختلفی با هدف معرفی و پژوهش تخصصی در این زمینه تأسیس شده اند. بنیاد نهج البلاغه از جمله مهم ترین این نهادهاست که با برگزاری کنگره ها، همایش ها، مسابقات، و دوره های آموزشی، به تعمیق فهم و گسترش فرهنگ نهج البلاغه کمک شایانی کرده است. علاوه بر این، با پیشرفت فناوری، نرم افزارها و ابزارهای دیجیتال متعددی برای دسترسی آسان به نهج البلاغه و شرح های آن تولید شده اند. تأسیس دانشکده ها و رشته های تخصصی نهج البلاغه در دانشگاه ها و حوزه های علمیه نیز نشان از اهتمام جدی به این میراث گران بها دارد.

۶.۲. رسالت ما در قبال این میراث

نهج البلاغه میراثی عظیم است که نه تنها برای شیعیان، بلکه برای تمامی انسان ها، فارغ از دین و مذهب، پیام های جهانی دارد. رسالت ما در قبال این گنجینه، صرفاً نگهداری و تحسین آن نیست، بلکه مطالعه، تدبر و مهم تر از آن، عمل به آموزه های آن در زندگی روزمره است. هر فردی می تواند با آشنایی بیشتر با این کتاب و معرفی آن به دیگران، نقش خود را در ترویج حکمت و عدالت ایفا کند. نهج البلاغه، نقشه راهی است برای رسیدن به حیات طیبه و بنای جامعه ای مبتنی بر فضیلت و کمال انسانی.

این کتاب ارزشمند، منبع الهام برای اصلاح فردی و اجتماعی، تقویت ایمان، و ارتقاء سطح فرهنگ عمومی است. با بهره گیری از ظرفیت های نوین ارتباطی و آموزشی، می توان این میراث گران بها را به نسل های جدید معرفی کرد و آنان را به سوی چشمه جوشان حکمت علوی رهنمون ساخت.

نتیجه گیری: نهج البلاغه؛ همیشه تازه، همیشه راهگشا

کتاب شریف نهج البلاغه، نه تنها مجموعه ای از سخنان بلیغ و فصیح امام علی (ع) است، بلکه دایرةالمعارفی از حکمت، اخلاق، سیاست و عرفان است. سید رضی با ذوق و بینش بی نظیر خود، این گنجینه را گردآوری کرد و آن را برای همیشه در دسترس بشریت قرار داد. این کتاب با گذر زمان، نه تنها کهنه نشده، بلکه همواره تازگی و پویایی خود را حفظ کرده و در هر عصری، پاسخگوی نیازهای فکری و روحی انسان بوده است. نهج البلاغه بیش از یک کتاب، راهنمایی جامع برای زندگی سعادتمندانه و الگویی برای رسیدن به کمال انسانی است. این میراث بی بدیل، همچنان برای همه جویندگان حقیقت و عدالت، راهگشا و الهام بخش خواهد بود.