گرفتن بچه به سرپرستی

گرفتن بچه به سرپرستی، فرآیندی قانونی و عمیقاً انسانی است که طی آن کودکی نیازمند به آغوش یک خانواده گرم سپرده می شود. این مسیر، سرشار از امید و چالش، مستلزم آگاهی کامل از قوانین و مراحل مربوطه در سازمان بهزیستی و مراجع قضایی است تا آینده ای روشن برای کودکان بی سرپرست و بدسرپرست رقم بخورد.

فرزندخواندگی نه تنها به معنای اعطای یک زندگی جدید به کودک است، بلکه به خانواده های متقاضی نیز فرصتی برای تجربه عشق و والدگری می بخشد. در ایران، این فرآیند با تکیه بر اصول شرعی و قوانین حمایتی، توسط سازمان بهزیستی و با نظارت دقیق دادگاه ها انجام می پذیرد تا بهترین منافع کودک تضمین شود و او در محیطی امن و بالنده رشد کند. این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع، تمامی جنبه های گرفتن بچه به سرپرستی را از ابعاد حقوقی و روانشناختی تا مراحل اجرایی و چالش های پس از آن، مورد بررسی قرار می دهد تا متقاضیان با دیدی باز و آمادگی کامل وارد این مسیر شوند.

درک مفهوم فرزندخواندگی و تفاوت های آن

فرزندخواندگی، که در اصطلاح حقوقی به آن «سرپرستی» نیز گفته می شود، یک رابطه حقوقی و عاطفی است که میان یک کودک و افرادی که والدین واقعی او نیستند، برقرار می گردد. هدف اصلی این فرآیند، تأمین منافع عالیه کودکانی است که به هر دلیل از سرپرستی والدین اصلی خود محروم مانده اند. سازمان بهزیستی کشور، فرزندخواندگی را «اعطای سرپرستی کودکان بدون سرپرست شناخته شده تحت سرپرستی سازمان بهزیستی به خانواده های متقاضی که واجد شرایط قانون جاری حمایت از کودکان بی سرپرست باشند» تعریف می کند.

تفاوت فرزندخواندگی با امین موقت (سرپرستی موقت)

در نظام حقوقی ایران، دو نوع سرپرستی عمده وجود دارد: فرزندخواندگی (سرپرستی دائم) و سرپرستی موقت یا امین موقت. تفاوت اساسی این دو در طول مدت و حقوق و تعهداتی است که ایجاد می کنند. فرزندخواندگی یک رابطه دائم و پایدار است که در آن، کودک تقریباً تمامی حقوق یک فرزند بیولوژیکی را به دست می آورد، از جمله نام خانوادگی سرپرستان را می گیرد. این حکم پس از یک دوره آزمایشی (معمولاً شش ماهه) به صورت قطعی صادر می شود و لغو آن بسیار دشوار است.

در مقابل، امین موقت (سرپرستی موقت) برای مدت زمان مشخصی و معمولاً با هدف حل مشکل موقت کودک یا خانواده اصلی او صادر می شود. در این نوع سرپرستی، کودک نام خانوادگی خود را حفظ کرده و هدف بازگشت او به خانواده اصلی در صورت رفع موانع است. حقوق و تعهدات سرپرستان در امین موقت محدودتر از فرزندخواندگی است و این نوع سرپرستی معمولاً زمانی اعمال می شود که وضعیت خانواده اصلی کودک نامشخص یا در حال بهبود باشد.

تاریخچه و ریشه های فرهنگی و مذهبی فرزندخواندگی در ایران

مفهوم سرپرستی کودکان در فرهنگ و مذهب ایران ریشه های عمیقی دارد. از دیرباز، سرپرستی کودکان یتیم و نیازمند به عنوان یک عمل خیر و پسندیده در جامعه ایرانی مطرح بوده است. در اسلام نیز، با وجود اینکه احکامی درباره نفی فرزندخواندگی به معنای انتساب نسبی وجود دارد (مانند داستان زید بن حارثه)، اما بر کفالت و سرپرستی از یتیمان و کودکان نیازمند تأکید فراوان شده است. آیاتی در قرآن کریم، مانند آنچه درباره حضرت موسی (ع) در سوره قصص و حضرت یوسف (ع) در سوره یوسف آمده، به سابقه این موضوع در پیش از اسلام و اهمیت پذیرش و مراقبت از کودکان اشاره دارد. این پیشینه غنی مذهبی و فرهنگی، زیربنای قوانین حمایتی امروزی در ایران است که تلاش می کنند تا ضمن حفظ اصول شرعی، بهترین حمایت را از کودکان آسیب پذیر به عمل آورند.

قانومندتر شدن فرآیند فرزندخواندگی

در سال های اخیر، فرآیند گرفتن بچه به سرپرستی در ایران با هدف حفظ حقوق کودک و جلوگیری از لطمات روحی، قانونمندتر و دقیق تر شده است. تجربیاتی مانند فسخ فرزندخواندگی، که می تواند ضربه روحی بزرگی به کودک وارد کند، ضرورت بررسی دقیق تر صلاحیت های متقاضیان را بیش از پیش نمایان ساخت. هدف از این سخت گیری ها نه ایجاد موانع، بلکه تضمین این است که کودک به بهترین و پایدارترین محیط ممکن سپرده شود. این قانونمندسازی شامل ارزیابی های جامع تر روانشناختی، مالی و اجتماعی خانواده های متقاضی است تا اطمینان حاصل شود که سرپرستان نه تنها از نظر مادی، بلکه از نظر عاطفی و تربیتی نیز آماده پذیرش مسئولیت بزرگ فرزندخواندگی هستند. سامانه ملی فرزندخواندگی نیز با هدف شفاف سازی و استانداردسازی این فرآیند راه اندازی شده است.

چه کسانی می توانند متقاضی سرپرستی باشند؟ (شرایط متقاضیان)

قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، شرایط دقیقی را برای افراد متقاضی گرفتن بچه به سرپرستی تعیین کرده است. این شرایط با هدف تضمین سلامت و آینده کودک تدوین شده اند و شامل جنبه های مختلفی هستند.

گروه های اصلی متقاضی بر اساس ماده 5 قانون

1. زوجین نابارور: این گروه در اولویت اول قرار دارند. شرایط خاص آن ها شامل گذشت حداقل پنج سال از تاریخ ازدواج و عدم صاحب فرزند شدن است، البته اگر پزشکی قانونی تأیید کند که امکان فرزندآوری برای زوجین وجود ندارد، شرط پنج سال ازدواج اعمال نخواهد شد. حداقل سن یکی از زوجین نیز باید بیش از سی سال باشد.
2. دختران و زنان بدون شوهر: این افراد در صورتی که حداقل سی سال سن داشته باشند، می توانند متقاضی سرپرستی باشند، اما طبق قانون، تنها حق سرپرستی فرزندان اناث (دختر) را خواهند داشت.
3. زوجین دارای فرزند: این گروه در اولویت سوم قرار دارند و در صورتی که زوجین نابارور واجد شرایط در صف انتظار نباشند، می توانند برای سرپرستی اقدام کنند. در این حالت نیز حداقل سن یکی از زوجین باید بیش از سی سال باشد.

اولویت بندی متقاضیان به گونه ای است که زوجین نابارور بر زوجین دارای فرزند و همچنین زنان و دختران بدون شوهر ارجحیت دارند. همچنین، در شرایط مساوی، زوجین کمتر از پنجاه سال بر زوجین بالای پنجاه سال برای پذیرش سرپرستی اولویت دارند.

شرایط عمومی و اختصاصی متقاضیان

علاوه بر اولویت بندی فوق، تمامی متقاضیان باید دارای شرایط عمومی و اختصاصی زیر باشند:

• تابعیت ایرانی: متقاضیان باید تابعیت جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند. در صورتی که در خارج از ایران سکونت دارند، می توانند درخواست خود را از طریق سفارتخانه ها به سازمان بهزیستی ارسال کنند.
• اعتقاد به ادیان رسمی: اعتقاد به یکی از ادیان به رسمیت شناخته شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ضروری است.
• سلامت جسمی و روانی: متقاضیان نباید به بیماری های واگیردار یا صعب العلاج مبتلا باشند. سلامت روانی و توانایی لازم برای تربیت و نگهداری از کودکان و نوجوانان نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
• عدم اعتیاد: نداشتن اعتیاد به الکل، مواد مخدر یا روان گردان الزامی است.
• عدم سوءپیشینه کیفری: متقاضیان نباید محکومیت جزایی مؤثر داشته باشند.
• تمکن مالی قابل قبول: داشتن تمکن مالی کافی نه تنها به معنای ثروت زیاد، بلکه به معنای ثبات مالی برای تأمین نیازهای کودک در طولانی مدت است.
• صلاحیت اخلاقی و توانایی تربیت: متقاضیان باید از صلاحیت اخلاقی لازم برخوردار بوده و توانایی انجام واجبات و ترک محرمات را داشته باشند و بتوانند محیطی سالم برای رشد کودک فراهم کنند.
• سن: حداقل یکی از زوجین (در مورد زوجین متقاضی) باید بیش از سی سال سن داشته باشد.
• رضایت کامل زوجین: در مورد زوجین، رضایت کامل و همزمان هر دو نفر برای اخذ سرپرستی شرط است.
• عدم محجوریت: متقاضیان نباید محجور باشند (یعنی عاقل، بالغ و رشید باشند).

یکی از نکات مهم این است که اگر فردی کودکی را پیدا کند و واجد شرایط سرپرستی باشد، برای گرفتن سرپرستی آن کودک بر سایر متقاضیان اولویت دارد.

کدام کودکان می توانند تحت سرپرستی قرار گیرند؟ (شرایط کودکان)

قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، شرایطی را برای واگذاری کودکان به سرپرستی تعیین کرده است. این شرایط با هدف اطمینان از اینکه کودک واقعاً نیازمند سرپرستی است و هیچ راه دیگری برای بازگشت او به خانواده اصلی وجود ندارد، تدوین شده اند.

انواع کودکان واجد شرایط بر اساس ماده 7 قانون

1. کودکان بدون سرپرست شناخته شده: این دسته شامل کودکانی می شود که امکان شناخت هیچ یک از پدر، مادر و جد پدری آن ها وجود نداشته باشد. معمولاً این کودکان، همان بچه های سر راهی هستند که هویت والدینشان نامعلوم است.
2. کودکانی که والدین یا ولی قهری آن ها در قید حیات نیستند: این گروه شامل کودکانی می شود که پدر، مادر، جد پدری و وصی منصوب از سوی ولی قهری آن ها فوت کرده اند و هیچ سرپرست قانونی دیگری ندارند.
3. کودکانی که دو سال از سپردن آن ها به بهزیستی گذشته و کسی برای سرپرستی مراجعه نکرده است: اگر کودکی به سازمان بهزیستی سپرده شود و تا دو سال از تاریخ سپردن، پدر، مادر، جد پدری یا وصی منصوب از سوی ولی قهری برای سرپرستی او مراجعه نکرده باشند، آن کودک واجد شرایط واگذاری به سرپرستی دائم تلقی می شود.
4. کودکانی که والدین یا ولی قهری آن ها صلاحیت سرپرستی را ندارند: در مواردی که هیچ یک از پدر، مادر، جد پدری و وصی منصوب از سوی ولی قهری، صلاحیت سرپرستی را نداشته باشند و دادگاه تشخیص دهد که حتی با ضم امین یا ناظر نیز این صلاحیت حاصل نمی شود، کودک می تواند تحت سرپرستی قرار گیرد. این موارد معمولاً شامل والدین معتاد، زندانی، دارای بیماری های روانی شدید یا کسانی است که به هر دلیل توانایی یا اراده نگهداری و تربیت کودک را ندارند.

وضعیت آماری کودکان در مراکز بهزیستی

بر اساس آمار سازمان بهزیستی، توزیع سنی و جنسیتی کودکان واجد شرایط سرپرستی همیشه یکسان نیست و این موضوع بر زمان انتظار متقاضیان تأثیر می گذارد. به عنوان مثال، تقاضا برای گرفتن بچه به سرپرستی در رده سنی نوزادان به خصوص دختران بسیار بیشتر از عرضه است، که این امر منجر به طولانی تر شدن صف انتظار برای این گروه از کودکان می شود. در مقابل، کودکان با سن بالاتر (مثلاً بالای شش سال) یا کودکانی که دارای نیازهای خاص، بیماری های مزمن یا معلولیت هستند، متقاضیان کمتری دارند.

این نابرابری در تقاضا و عرضه، لزوم فرهنگ سازی برای پذیرش کودکان با سن بالاتر یا دارای نیازهای خاص را آشکار می سازد. سازمان بهزیستی و متخصصان این حوزه همواره بر این نکته تأکید دارند که همه کودکان، صرف نظر از سن یا شرایط خاصشان، شایسته داشتن یک خانواده گرم و محبت آمیز هستند. پذیرش این کودکان می تواند به معنای اتمام سال ها انتظار آن ها در مراکز نگهداری و شروع یک زندگی جدید و پر امید باشد.

آمارها نشان می دهد که درصد قابل توجهی از فرزندخواندگی ها در سال های اخیر مربوط به گروه سنی ۰ تا ۳ سال بوده و تقاضا برای سنین بالاتر به مراتب کمتر است. این موضوع پیامدهای روانشناختی خاصی برای کودکان بزرگتر در مراکز نگهداری دارد و فرهنگ سازی در این زمینه می تواند نقش مهمی در تغییر این الگو ایفا کند.

مراحل گام به گام گرفتن بچه به سرپرستی (راهنمای عملی)

فرآیند گرفتن بچه به سرپرستی در ایران، یک مسیر منظم و چند مرحله ای است که نیازمند صبر، دقت و همکاری متقاضیان با سازمان بهزیستی و مراجع قضایی است. در ادامه، این مراحل به صورت گام به گام تشریح می شود:

1. ثبت نام اولیه در سامانه ملی فرزندخواندگی

نخستین گام برای متقاضیان سرپرستی، ثبت نام در سامانه ملی فرزندخواندگی به آدرس adoption.behzisti.net است. پیش از ثبت نام، بهتر است تمامی مدارک مورد نیاز آماده و با کیفیت مطلوب اسکن شوند تا هنگام آپلود در سامانه مشکلی ایجاد نشود. پس از تکمیل اطلاعات و آپلود مدارک، یک کد رهگیری به متقاضی ارسال می شود که باید تا پایان فرآیند نزد خود نگهداری کند.

2. لیست مدارک مورد نیاز (چک لیست)

جمع آوری و آماده سازی دقیق مدارک، از اهمیت بالایی برخوردار است. مدارک اصلی شامل موارد زیر است:

• تصویر تمامی صفحات شناسنامه ایرانی متقاضیان.
• تصویر کارت ملی متقاضیان.
• تصویر کارت پایان خدمت یا کارت معافیت از خدمت (برای آقایان).
• تصویر سند ازدواج زوجین متقاضی.
• تصویر آخرین مدرک تحصیلی متقاضیان.
• تصویر سند مالکیت یا مبایعه نامه منزل یا اجاره نامه معتبر.
• اصل یا تصویر گواهی مربوط به اشتغال به کار یا تعیین میزان تقریبی درآمد متقاضیان (مانند حکم کارگزینی، فیش حقوقی، پروانه کسب و غیره).
• تصویر مدارک بیمه پایه اجتماعی.
• برای زوجین نابارور: اصل گواهی پزشک متخصص زنان و زایمان مبنی بر عدم امکان بچه دار شدن (برای زوجین فاقد فرزندی که پنج سال از ازدواج آنان گذشته باشد و بخواهند از اولویت اول برخوردار شوند). متعاقباً این گواهی باید توسط پزشکی قانونی نیز تأیید شود.

تذکر مهم: تمامی تصاویر مدارک باید خوانا باشند و پس از اعلام سازمان بهزیستی، باید در یکی از دفاتر اسناد رسمی توسط شما برابر اصل شوند.

3. مصاحبه و بازدید مددکاری اولیه

پس از بررسی اولیه مدارک در سامانه، در صورت تأیید صلاحیت های ابتدایی، مددکاران سازمان بهزیستی برای مصاحبه و بازدید اولیه به منزل متقاضیان مراجعه می کنند. این مرحله با هدف ارزیابی محیط خانواده، شرایط زندگی، و آمادگی روانی و اجتماعی متقاضیان برای پذیرش کودک انجام می شود. در صورت تأیید اولیه، متقاضیان در لیست انتظار قرار می گیرند تا کودک واجد شرایط واگذاری در استان مورد نظر یافت شود. این زمان انتظار می تواند بسته به عوامل مختلفی متغیر باشد.

4. ارزیابی روانشناختی و بررسی های امنیتی

زمانی که کودک واجد شرایط برای واگذاری پیدا شد، متقاضیان باید به روانشناس معتمد سازمان بهزیستی مراجعه کرده و تأییدیه سلامت روان را اخذ کنند. همچنین، در این مرحله گواهی عدم اعتیاد (از آزمایشگاه های مورد تأیید) و گواهی عدم سوءپیشینه کیفری نیز باید دریافت و به سازمان ارائه شود. این ارزیابی ها اطمینان می دهد که خانواده از نظر روانی پایدار بوده و هیچ سابقه کیفری یا اعتیاد مانع از سرپرستی کودک نیست.

5. معرفی کودک و دیدارهای اولیه

در این مرحله، سازمان بهزیستی کودک واجد شرایط را به خانواده معرفی می کند. دیدارهایی میان متقاضیان و کودک انجام می شود تا فرآیند تطبیق و پذیرش متقابل ارزیابی گردد. اهمیت این دیدارها در ایجاد دلبستگی و اطمینان از سازگاری کودک با خانواده جدید است. در برخی موارد، اگر تعامل مناسبی بین کودک و خانواده اولیه ایجاد نشود، سازمان ممکن است تا سه کودک دیگر را نیز به خانواده پیشنهاد دهد.

6. صدور حکم سرپرستی موقت (شش ماهه)

پس از تأیید نهایی و رضایت طرفین، دادگاه حکم سرپرستی موقت را برای مدت شش ماه صادر می کند. در طول این دوره، کارشناسان بهزیستی به صورت منظم وضعیت کودک در خانواده را پایش می کنند. این نظارت ها شامل بازدیدهای مددکاری و ارزیابی های روانشناختی است تا از فراهم بودن محیطی امن و بالنده برای کودک اطمینان حاصل شود. هدف این دوره آزمایشی، ارزیابی دقیق توانایی خانواده در نگهداری و تربیت کودک و همچنین سازگاری کودک با محیط جدید است.

7. صدور حکم سرپرستی قطعی

پس از موفقیت آمیز بودن دوره سرپرستی موقت و تأیید نهایی کارشناسان سازمان بهزیستی، گزارشات لازم به مراجع قضایی ارائه می شود. دادگاه پس از بررسی گزارشات و اطمینان از مصالح عالیه کودک، حکم سرپرستی موقت را به حکم سرپرستی قطعی (دائم) تبدیل می کند. با صدور حکم قطعی، کودک به طور رسمی فرزند خانواده سرپرست محسوب شده و از تمامی حقوق یک فرزند قانونی، از جمله حق نام خانوادگی سرپرستان، برخوردار می شود.

پاسخ به سوالات متداول و ابهامات رایج

سوالات متداول

چرا با وجود این همه کودک نیازمند، فرآیند گرفتن بچه به سرپرستی زمان بر است؟

یکی از سوالات رایج متقاضیان سرپرستی، طولانی بودن زمان انتظار است. این موضوع به چند دلیل عمده باز می گردد. نخست آنکه سازمان بهزیستی متولی «تأمین» کودک نیست، بلکه مسئول واگذاری کودکانی است که از نظر قضایی واجد شرایط سرپرستی دائم شناخته شده اند. فرآیند تأیید بی سرپرستی یا بدسرپرستی یک کودک، یک پروسه قضایی پیچیده است که زمان بر است و از عهده بهزیستی خارج است. دوم، احراز صلاحیت کامل خانواده فرزندپذیر برای بهزیستی و دادگاه اهمیت حیاتی دارد. این کودکان اماناتی هستند که باید به بهترین خانواده سپرده شوند؛ بهترین به معنای صرفاً مالی نیست، بلکه شرایط فرهنگی، اجتماعی و تربیتی خانواده متقاضی نیز به دقت بررسی می شود. گاهی برای تأیید روانشناختی نیاز به جلسات متعدد است. سوم، ناهماهنگی در میزان عرضه و تقاضا نیز نقش دارد. اکثر متقاضیان به دنبال نوزادان، به خصوص نوزاد دختر هستند، در حالی که تعداد کودکان واجد شرایط در این گروه سنی محدودتر است. این عوامل باعث می شود صف انتظار طولانی باشد.

آیا در فرآیند فرزندخواندگی پارتی بازی وجود دارد؟

سازمان بهزیستی در تأیید صلاحیت خانواده ها بسیار دقیق عمل می کند، زیرا هرگونه کوتاهی، خیانت در حق این کودکان معصوم است. هدف این است که از تجربه های تلخ گذشته مانند فسخ فرزندخواندگی جلوگیری شود، که می تواند لطمه روحی بزرگی به کودک وارد کند. از اردیبهشت ماه (سال را طبق بریف رقبا 1399 در نظر می گیریم) سامانه ملی فرزندخواندگی راه اندازی شده که روند را کاملاً شفاف و قابل رصد کرده است. این سامانه درصد خطا را به حداقل رسانده است. یکی از دلایلی که ممکن است برخی خانواده ها تصور کنند پارتی بازی صورت گرفته، تفاوت شرایط هر خانواده با دیگری است. برای مثال، خانواده ای که چهار سال منتظر نوزاد دختر است ممکن است این اتفاق نیفتد، اما خانواده ای دیگر با پذیرش سرپرستی یک پسر شش ساله یا کودکی با نیازهای خاص، در مدت کوتاهی به سرپرستی برسد. شرایط هر مورد کاملاً متفاوت است و این تفاوت ها نباید با پارتی بازی اشتباه گرفته شود.

سامانه ملی فرزندخواندگی با هدف افزایش شفافیت و عدالت در فرآیند واگذاری کودکان به سرپرستی، گامی مهم در جهت حمایت از منافع عالیه کودکان برداشته است.

روند عادی گرفتن بچه به سرپرستی چقدر زمان می برد؟

در صورت وجود کودک واجد شرایط واگذاری، فرآیند می تواند در کمتر از شش ماه به نتیجه برسد. با این حال، عوامل مختلفی بر زمان انتظار تأثیر می گذارند. اگر متقاضیان به دنبال کودکانی با سن بالاتر (مثلاً بالای شش سال) باشند، یا کودکانی با نیازهای خاص یا بیماری های مزمن را بپذیرند، زمان انتظار به طور قابل توجهی کاهش می یابد. همانطور که اشاره شد، اکثر خانواده ها متقاضی نوزاد دختر هستند که این موضوع به دلیل عرضه کمتر در این گروه، منجر به صف های طولانی و زمان انتظار بیشتر می شود. در نهایت، زمان دقیق به عوامل متعددی از جمله درخواست های موجود، وضعیت کودکان واجد شرایط و سرعت تکمیل مدارک توسط متقاضیان بستگی دارد.

آیا نام زدن اموال به نام فرزندخوانده الزامی است؟

بر اساس ماده ۱۴ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر می کند که درخواست کننده سرپرستی بخشی از اموال یا حقوق خود را به کودک یا نوجوان تحت سرپرستی تملیک کند. تشخیص نوع و میزان مال یا حقوق مزبور با دادگاه است. علت این قانون این است که فرزندخوانده از سرپرستان خود ارث نمی برد، لذا قانونگذار تلاش کرده تا آینده مالی او را تضمین کند.

با این حال، یک تبصره در این ماده وجود دارد که بر اساس آن، اگر دادگاه تشخیص دهد اعطای سرپرستی بدون اجرای مفاد این ماده به مصلحت کودک یا نوجوان باشد، می تواند حکم سرپرستی را صادر کند. این بدین معناست که الزامی صد درصدی وجود ندارد و قاضی با در نظر گرفتن مصالح عالیه کودک و شرایط خانواده متقاضی می تواند در این مورد تصمیم گیری کند. در مواردی که اخذ تضمین عینی ممکن یا به مصلحت نباشد، دادگاه می تواند دستور اخذ تعهد کتبی به تملیک بخشی از اموال یا حقوق در آینده را صادر کند.

مسئله محرمیت فرزندخوانده چیست و چگونه حل می شود؟

مسئله محرمیت فرزندخوانده، به ویژه برای فرزند دختر در خانواده سرپرست، از دغدغه های شرعی و فرهنگی مهم است. از آنجا که فرزندخوانده از نظر نسبی به خانواده سرپرست محرم نیست، راهکارهایی شرعی برای ایجاد محرمیت وجود دارد. این راهکارها معمولاً شامل شیردهی (اگر شرایط سنی و شرعی آن مهیا باشد) یا ازدواج صوری با فردی است که باعث ایجاد محرمیت شود (مانند ازدواج موقت مادرخوانده با پدر واقعی کودک در صورت امکان، یا ازدواج موقت پدرخوانده با مادر واقعی کودک در صورت امکان). هر خانواده ای می تواند با مراجعه به مرجع تقلید خود، از احکام و فتاوای مربوطه در این زمینه اطلاع یابد و بر اساس آن عمل کند.

چرا فرهنگ سازی برای پذیرش کودکان با نیازهای خاص یا سن بالاتر ضعیف است؟

فرهنگ سازی یک فرآیند اجتماعی کند و تدریجی است. در جامعه ما، متأسفانه تمایل عمومی به پذیرش نوزادان سالم بیشتر است و کودکان با سن بالاتر یا دارای نیازهای خاص، مدت طولانی تری در مراکز نگهداری می مانند. رسانه ها، به ویژه سریال ها، فیلم ها و انیمیشن ها، نقش بسیار مهمی در این فرهنگ سازی می توانند ایفا کنند. سریال هایی مانند بچه مهندس با وجود برخی انتقادات، تأثیر مثبتی بر افزایش علاقه مردم برای پذیرش کودکان به سرپرستی داشته اند. ساخت آثار هنری و رسانه ای با مشاوره متخصصین می تواند دیدگاه جامعه را تغییر داده و به پذیرش گسترده تر این کودکان کمک کند، همانطور که در بسیاری از کشورهای جهان این موضوع با جدیت دنبال می شود.

آخرین آمار فرزندخواندگی در کشور

بر اساس آخرین آمار (در زمان انتشار محتوای رقیب، یعنی شش ماهه نخست سال ۹۹)، ۵۳۹ فرزند بهزیستی در سراسر کشور به سرپرستی خانواده ها رفته اند. از این تعداد، ۲۸ فرزند دارای معلولیت نیز در این دوره وارد خانواده ها شدند. استان تهران با ۱۵۵ فرزندخواندگی، بیشترین آمار را در این مدت داشته است. این آمار نشان دهنده تلاش های مستمر سازمان بهزیستی و همچنین نیاز روزافزون به فرهنگ سازی برای پذیرش کودکان با شرایط مختلف است.

آیا شرایط فرزندخواندگی برای شهروندان خارج از کشور متفاوت است؟

برای شهروندان ایرانی که در خارج از کشور اقامت دارند نیز امکان گرفتن بچه به سرپرستی وجود دارد. این افراد می توانند درخواست خود را از طریق سفارتخانه های جمهوری اسلامی ایران در کشور محل اقامتشان به سازمان بهزیستی ارسال کنند. البته روند بررسی ها و تأیید صلاحیت ها ممکن است با توجه به قوانین بین المللی و همکاری های قضایی، پیچیدگی های بیشتری داشته باشد و زمان برتر باشد. در هر صورت، اصول کلی و شرایط اساسی متقاضیان، مشابه شهروندان داخل کشور است.

چالش ها، نکات مهم و توصیه های روانشناختی

فرآیند گرفتن بچه به سرپرستی با وجود تمامی زیبایی ها و برکاتش، می تواند با چالش ها و مسائل روانشناختی نیز همراه باشد که آگاهی و آمادگی برای مواجهه با آن ها، بسیار ضروری است.

چالش های پس از سرپرستی

پس از ورود کودک به خانواده، ممکن است چالش های مختلفی بروز کند:

• تطابق کودک با خانواده جدید: کودکان، به ویژه آن ها که سن بالاتری دارند یا تجربیات ناخوشایندی را پشت سر گذاشته اند، ممکن است برای تطابق با محیط جدید، قوانین خانواده و شخصیت های جدید، نیاز به زمان و حمایت زیادی داشته باشند. مشکلات دلبستگی، پرخاشگری یا گوشه گیری می تواند از جمله واکنش های کودک باشد.
• مدیریت واکنش های جامعه و اطرافیان: نظرات، پرسش ها و گاهی قضاوت های نادرست از سوی اطرافیان، دوستان و حتی خانواده می تواند برای والدین سرپرست آزاردهنده باشد. نحوه مدیریت این واکنش ها و محافظت از کودک در برابر آن ها، نیازمند هوشمندی و آمادگی قبلی است.
• موضوع افشای حقیقت به کودک: یکی از حساس ترین مسائل، زمان و چگونگی افشای حقیقت فرزندخواندگی به کودک است. متخصصان روانشناسی تأکید دارند که پنهان کردن این حقیقت، در بلندمدت می تواند آسیب های جبران ناپذیری به هویت و اعتماد کودک وارد کند. بهترین رویکرد، بیان حقیقت به تدریج و در سنین مناسب، با زبانی ساده و سرشار از عشق و اطمینان است تا کودک بداند که او با عشق و آگاهی پذیرفته شده است.

حمایت های روانشناختی و اجتماعی

برای موفقیت در مسیر فرزندخواندگی، حمایت های روانشناختی و اجتماعی اهمیت بسزایی دارند:

• اهمیت مشاوره قبل، حین و پس از فرآیند: متقاضیان باید در تمامی مراحل، از مشاوره متخصصان روانشناسی و مددکاری بهره مند شوند. مشاوره های قبل از سرپرستی به خانواده ها کمک می کند تا با آمادگی کامل وارد این مسیر شوند. مشاوره های حین فرآیند، در مواجهه با چالش ها راهگشاست و مشاوره های پس از سرپرستی، به حل مسائل احتمالی تطابق و سازگاری کمک می کند.
• نقش گروه های حمایتی خانواده های فرزندپذیر: حضور در گروه های حمایتی که توسط خانواده های فرزندپذیر دیگر تشکیل شده اند، می تواند منبع بزرگی از حمایت عاطفی و تبادل تجربیات باشد. این گروه ها به والدین کمک می کنند تا احساس تنهایی نکنند و از تجربیات یکدیگر برای حل مسائل استفاده کنند.

نکات کلیدی برای متقاضیان

• صبر و پشتکار: فرآیند گرفتن بچه به سرپرستی می تواند طولانی و نیازمند صبر فراوان باشد. ناامیدی در این مسیر، می تواند مانع بزرگی شود.
• پذیرش کامل کودک و هویت او: مهم ترین نکته، پذیرش بی قید و شرط کودک با تمامی ویژگی ها و پیشینه اوست. تمرکز بر هویت واقعی کودک و حمایت از او در پذیرش این هویت، برای سلامت روان او حیاتی است.
• تمرکز بر نیازهای کودک: همواره منافع عالیه کودک باید در اولویت باشد. تصمیمات و اقدامات خانواده باید بر اساس نیازهای روانی، عاطفی و جسمی کودک اتخاذ شود، نه صرفاً بر اساس انتظارات یا نیازهای خود خانواده.

مسیر فرزندخواندگی، سفری برای ساختن یک خانواده بر پایه عشق و تعهد است؛ سفری که با حمایت و آگاهی، به شیرین ترین تجربیات زندگی مبدل می شود.

نتیجه گیری

گرفتن بچه به سرپرستی، فرآیندی مقدس و انسانی است که نه تنها زندگی یک کودک نیازمند را متحول می کند، بلکه به خانواده های متقاضی نیز فرصتی بی نظیر برای تجربه عشق، مسئولیت پذیری و رشد عاطفی می بخشد. این راهنمای جامع تلاش کرد تا ابهامات و پیچیدگی های این مسیر را از جنبه های حقوقی، مراحل اجرایی و ملاحظات روانشناختی شفاف سازی کند.

سازمان بهزیستی و مراجع قضایی در ایران، با تکیه بر قوانین حمایتی و اصول شرعی، همواره در تلاشند تا با دقت و وسواس، بهترین خانواده را برای هر کودک نیازمند بیابند. این فرآیند اگرچه ممکن است زمان بر و نیازمند صبوری باشد، اما هدف نهایی آن تضمین آینده ای روشن و با ثبات برای کودکانی است که در آغاز زندگی با چالش های بزرگی مواجه شده اند.

مسئولیت پذیری، عشق ورزیدن بی قید و شرط و پذیرش کامل هویت کودک، ارکان اصلی موفقیت در این مسیر هستند. با افزایش آگاهی عمومی، حمایت های اجتماعی و مشارکت رسانه ها، می توان به تقویت فرهنگ فرزندخواندگی و تسهیل این امر خیر کمک کرد تا هیچ کودکی از آغوش گرم خانواده محروم نماند. در نهایت، گرفتن بچه به سرپرستی بیش از یک تصمیم قانونی، یک تعهد عمیق قلبی و اجتماعی است که ثمرات آن در نسل های آینده جامعه منعکس خواهد شد.