چرا ازدواج با دو خواهر حرام است

ازدواج همزمان با دو خواهر، خواه دائم یا موقت، در فقه اسلامی شیعه و سنی و همچنین در قوانین مدنی جمهوری اسلامی ایران به طور قاطع ممنوع و حرام اعلام شده است. این حکم ریشه ای عمیق در نصوص صریح قرآن کریم و احادیث نبوی دارد و به دلایل متعدد شرعی، اجتماعی و روانشناختی صادر گشته است.

نهاد خانواده در فرهنگ اسلامی، بنیادی مقدس و محوری است که سعادت فرد و جامعه را رقم می زند. ازدواج به عنوان سنگ بنای این نهاد، دارای احکام و چارچوب های مشخصی است که رعایت آن ها برای پایداری و سلامت روابط ضروری محسوب می شود. از جمله این احکام، ممنوعیت های نکاح است که مانع از شکل گیری روابطی می شود که می تواند به بنیان خانواده آسیب برساند. یکی از این موانع شرعی و قانونی، حرمت جمع بین دو خواهر است. این حکم، هم در سطح فقاهت اسلامی و هم در قانون مدنی ایران، با جدیت تمام مورد تأکید قرار گرفته و هرگونه تخطی از آن، موجب بطلان عقد و پیامدهای حقوقی و شرعی خواهد شد. فهم عمیق دلایل و ابعاد این حکم، نه تنها برای افرادی که در آستانه ازدواج قرار دارند، بلکه برای پژوهشگران فقهی و حقوقی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

مبانی شرعی و قانونی حرمت جمع بین دو خواهر

حرمت ازدواج همزمان با دو خواهر در اسلام، از جمله احکامی است که مبانی بسیار مستحکم و آشکاری در نصوص دینی و قوانین حقوقی دارد. این ممنوعیت، نه تنها یک توصیه اخلاقی، بلکه یک حکم قطعی شرعی است که تبعات حقوقی جدی نیز در پی دارد. بررسی دقیق این مبانی، عمق و اهمیت این حکم را بیش از پیش نمایان می سازد.

۱.۱. تصریح قرآن کریم و آیه ۲۳ سوره نساء

مهم ترین و صریح ترین مستند شرعی برای حرمت ازدواج با دو خواهر، کلام وحی و آیه شریفه ۲۳ از سوره مبارکه نساء است. این آیه، به روشنی برخی از محارم نکاح را برمی شمارد و در بخشی از آن، به صراحت به این ممنوعیت اشاره می کند:

«…وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ إِلاَّ مَا قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللَّهَ کانَ غَفُوراً رَحیماً»

تفسیر دقیق این بخش از آیه بیانگر آن است که خداوند متعال، جمع کردن (ازدواج همزمان) میان دو خواهر را حرام کرده است. عبارت وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ به وضوح بر ممنوعیت ازدواج با خواهر دوم در حالی که خواهر اول در عقد مرد است، دلالت دارد. این حکم بدون هیچ قید و شرطی، چه در نکاح دائم و چه در نکاح موقت، جاری است.

بخش إِلاَّ مَا قَدْ سَلَفَ به معنای مگر آنچه در گذشته اتفاق افتاده است، استثنایی برای موارد قبل از نزول این حکم است. این عبارت نشان می دهد که پیش از نزول این آیه، ازدواج همزمان با دو خواهر در برخی جوامع رایج بوده است (مانند آنچه در برخی روایات به ازدواج حضرت یعقوب (ع) با دو خواهر اشاره شده است)؛ اما با نزول این آیه، این عمل به طور قاطع ممنوع گردیده و کسانی که پیش از آن چنین ازدواجی کرده بودند، با نزول حکم موظف به تعیین تکلیف و جدایی از یکی از خواهران شدند. این استثناء صرفاً ناظر به گذشته و رفع عقوبت اخروی از اعمال پیشین است و هیچ مجوزی برای ادامه یا انجام چنین ازدواجی در زمان حال یا آینده نیست.

۱.۲. دیدگاه فقهای اسلام (شیعه و سنی)

حرمت ازدواج همزمان با دو خواهر، از جمله احکامی است که اجماع فقها و علمای بزرگ شیعه و اهل سنت را به همراه دارد. هیچ فقیهی در طول تاریخ اسلام، در این حکم اختلافی قائل نشده است. این اجماع، مؤید قطعی بودن و غیرقابل انکار بودن این حکم در شریعت اسلامی است.

* معنای خواهر: در این حکم، واژه خواهر معنای گسترده ای دارد و شامل موارد زیر می شود:
* خواهر نسبی: خواهر پدری (از یک پدر و مادر متفاوت)، خواهر مادری (از یک مادر و پدر متفاوت)، و خواهر پدری و مادری (از یک پدر و مادر).
* خواهر رضاعی: فردی که به واسطه شیر خوردن از یک زن مشترک (در شرایط خاص شرعی)، در حکم خواهر رضاعی محسوب می شود. خواهر رضاعی و ممنوعیت ازدواج با او در این زمینه، عیناً مانند خواهر نسبی است.
* احکام فقهی مرتبط با عقد:
* عقد همزمان: اگر مردی به طور همزمان با دو خواهر عقد نکاح بخواند، هر دو عقد از اساس باطل هستند. زیرا در لحظه ایجاد هر یک از عقود، مانع شرعی وجود دارد.
* عقد متوالی: اگر مردی ابتدا با یکی از خواهران ازدواج کند و سپس در حالی که خواهر اول در عقد اوست، اقدام به عقد خواهر دوم نماید، عقد اول صحیح و عقد دوم به دلیل وجود مانع شرعی (حرمت جمع) باطل خواهد بود.
* روایات و احادیث: در منابع حدیثی شیعه و سنی، روایات متعددی از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) وارد شده است که به صراحت یا تلویحاً بر حرمت جمع بین دو خواهر تأکید دارند. این روایات، حکم قرآنی را تبیین و تقویت می کنند و جای هیچ تردیدی باقی نمی گذارند. به عنوان مثال، در کتب حدیثی مانند «وسائل الشیعه» در فقه شیعه، فصلی به طور خاص به این موضوع اختصاص یافته و روایات متعددی در این باب نقل شده است که نشان دهنده توجه ویژه ائمه (ع) به این مسئله بوده است.

۱.۳. جایگاه در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران

قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، در تدوین احکام مربوط به نکاح و خانواده، به طور کامل از منابع فقه شیعه (امامیه) الهام گرفته است. این رویکرد، در خصوص موانع نکاح نیز صادق است و حکم حرمت جمع بین دو خواهر، در قانون مدنی ایران نیز به صراحت مورد تصریح و تأکید قرار گرفته است.

* ماده ۱۰۴۸ قانون مدنی: این ماده به وضوح بیان می دارد: جمع بين دو خواهر ممنوع است اگر چه به عقد منقطع باشد.
این ماده، بدون هیچ ابهامی، حکم حرمت را شامل نکاح دائم و موقت (منقطع) می داند و هرگونه تلاش برای گریز از این حکم از طریق صیغه موقت را باطل اعلام می کند.
* بطلان عقد: بر اساس قانون مدنی، ازدواجی که با وجود موانع قانونی و شرعی صورت گیرد، باطل است. این بطلان به معنای آن است که عقد از ابتدا هیچ اثر حقوقی نداشته و زوجیت بین طرفین محقق نشده است. بنابراین، ازدواج همزمان با دو خواهر در قانون ایران، باطل بوده و هیچگونه حقوق و تکالیف زناشویی (مانند ارث، نفقه، مهریه و…) را در پی نخواهد داشت. این حکم برای حفظ نظم عمومی و جلوگیری از تزلزل بنیان خانواده بسیار حائز اهمیت است.
* قواعد نکاح سببی در اسلام و قانون مدنی: حرمت جمع بین دو خواهر، ذیل قواعد نکاح سببی قرار می گیرد. نکاح سببی، موانع ازدواجی است که به واسطه عقد نکاح (یا نزدیکی به شبهه و زنا) ایجاد می شود. علاوه بر خواهر زن، موارد دیگری مانند مادر زن، مادربزرگ زن، دختر و نوه زن (در صورت نزدیکی با زن) نیز از محارم سببی محسوب می شوند. این قوانین جامع، به دنبال حفظ سلامت روابط خانوادگی و جلوگیری از اختلاط نسل ها و روابطی است که می تواند به کرامت انسانی آسیب برساند.

دلایل و فلسفه های حرمت (حکمت های ممنوعیت)

پشت هر حکم شرعی، به ویژه در اسلام که بر پایه حکمت و مصلحت بنا شده است، فلسفه ها و دلایل عمیقی نهفته است که درک آن ها می تواند به پذیرش و اجرای هرچه بهتر آن حکم کمک کند. حرمت ازدواج همزمان با دو خواهر نیز از این قاعده مستثنی نیست و حکمت های متعددی برای آن ذکر شده که ابعاد مختلف فردی، خانوادگی و اجتماعی را در بر می گیرد.

۲.۱. حفظ حرمت و جایگاه زن و روابط خانوادگی

یکی از اصلی ترین فلسفه حرمت ازدواج با دو خواهر، صیانت از جایگاه و حرمت زن و روابط عمیق و طبیعی خواهرانه است. ازدواج همزمان با دو خواهر می تواند به شدت این روابط را تحت تأثیر قرار داده و به جایگاه فردی هر یک از آن ها لطمه بزند:

* جلوگیری از رقابت و حسادت: رابطه خواهرانه، بر پایه محبت، همدردی و حمایت متقابل بنا شده است. ورود یک مرد به این رابطه به عنوان همسر هر دو، به طور طبیعی منجر به ایجاد حس رقابت، حسادت و کینه توزی میان دو خواهر می شود. این رقابت نه تنها سلامت روانی خواهران را به خطر می اندازد، بلکه می تواند به دشمنی و قطع رابطه بین آن ها منجر شود که با اهداف عالیه اسلام در حفظ پیوندهای خانوادگی در تضاد است.
* حفظ شأن و کرامت زن: هر زن در زندگی زناشویی خود، نیاز به احساس یگانگی، احترام و جایگاه ویژه نزد همسرش دارد. در صورت ازدواج با دو خواهر، ممکن است یکی از خواهران احساس ضعف، کمبود و عدم اصالت کند و این وضعیت، به شأن و کرامت وی لطمه وارد کند. اسلام همواره بر حفظ کرامت انسان، به ویژه زنان، تأکید دارد.
* صیانت از پیوندهای خویشاوندی: یکی از اهداف شریعت، تقویت صله رحم و حفظ پیوندهای خویشاوندی است. ازدواج همزمان با دو خواهر، نه تنها رابطه خواهرانه را تخریب می کند، بلکه می تواند به تیره و تار شدن روابط گسترده تر فامیلی نیز منجر شود. این حکم، در واقع، برای حفظ آرامش و استحکام کلی شبکه خویشاوندی طراحی شده است.

۲.۲. تحکیم بنیان خانواده و جلوگیری از تزلزل

ثبات و پایداری خانواده، از ارکان اصلی یک جامعه سالم است. ازدواج با دو خواهر، می تواند بنیان خانواده را به شدت متزلزل سازد و آرامش را از آن سلب کند:

* کاهش تنش ها و اختلافات: تعدد زوجات، به خودی خود می تواند چالش هایی را در پی داشته باشد. حال اگر این تعدد شامل دو خواهر باشد، احتمال بروز تنش ها و اختلافات به مراتب افزایش می یابد. فشارهای روانی ناشی از مقایسه شدن، توجهات تقسیم شده و انتظارات متفاوت، می تواند منجر به درگیری های دائمی و ناآرامی در محیط خانواده شود.
* حفظ آرامش و ثبات روانی: آرامش روانی برای هر یک از اعضای خانواده، به خصوص مرد و زنان، اهمیت حیاتی دارد. در چنین ازدواجی، مرد ممکن است دائماً در معرض فشارهای عاطفی و خواسته های متضاد قرار گیرد و زنان نیز دچار اضطراب و ناامنی شوند. این حکم الهی به دنبال فراهم آوردن فضایی آرام و با ثبات برای رشد و تربیت فرزندان و تعالی اعضای خانواده است.

۲.۳. ملاحظات روانشناختی و اجتماعی

در کنار ابعاد فقهی و اخلاقی، ملاحظات عمیق روانشناختی و اجتماعی نیز در حرمت جمع بین دو خواهر نقش دارند:

* تفاوت در جاذبه و کشش جنسی و عاطفی: برخی از علما و روانشناسان معتقدند که در روابط خویشاوندی نزدیک، به خصوص میان خواهران که از کودکی در کنار هم بزرگ شده اند و داماد نیز به عنوان خویشاوند (همسر خواهر) محسوب می شود، نوعی عادی سازی و ضعف در جاذبه های جنسی و عاطفی وجود دارد. پیوند زناشویی برای استحکام خود نیازمند جاذبه ای قوی، منحصر به فرد و ویژه بین زوجین است که در چنین حالتی ممکن است تضعیف شود. این ضعف می تواند به سردی روابط زناشویی و عدم رضایت منجر شود.
* پایداری و استحکام پیوند زناشویی: یکی از اهداف ازدواج، ایجاد پیوندی محکم و پایدار بر پایه عشق، احترام و وفاداری است. روابط پیچیده و رقابت آمیز که در ازدواج با دو خواهر محتمل است، می تواند این پایداری را به خطر بیندازد و منجر به سستی بنیان خانواده شود.

۲.۴. حکمت های الهی

در نهایت، اذعان به این نکته ضروری است که بسیاری از احکام الهی، دارای حکمت هایی هستند که ممکن است تمام ابعاد آن ها به طور کامل بر بشر آشکار نباشد. خداوند، آفریننده انسان و عالم به تمامی زوایای وجودی اوست و احکامش را بر اساس علم بی پایان و برای صلاح و مصلحت حقیقی انسان وضع نموده است. حتی اگر برخی از حکمت ها برای ما نامعلوم باقی بمانند، ایمان به ربوبیت و علم الهی ایجاب می کند که به این احکام گردن نهیم، با این باور که خیر و صلاح ما در گرو اطاعت از اوامر الهی است. این اطمینان، خود آرامش بخش دل هاست و مانع از ورود انسان به وادی روابطی می شود که سرانجام آن مشخص نیست.

سناریوهای عملی و موارد خاص

درک حکم کلی حرمت ازدواج همزمان با دو خواهر ضروری است، اما در بسیاری از موارد، شرایط خاصی پیش می آید که نیاز به تبیین دقیق تر دارد. بررسی سناریوهای عملی مختلف و پاسخ به پرسش های متداول می تواند به شفافیت بیشتر این حکم و کاربرد آن در زندگی واقعی کمک کند.

۳.۱. ازدواج با خواهرزن پس از اتمام رابطه زوجیت با همسر اول

یکی از رایج ترین ابهامات در مورد حکم ازدواج با دو خواهر در اسلام، مربوط به امکان ازدواج با خواهرزن پس از اتمام رابطه زوجیت با همسر اول است. در این خصوص، تفاوت هایی میان طلاق رجعی، طلاق بائن و فوت همسر وجود دارد که باید به دقت بررسی شود.

* اگر مردی همسرش را طلاق دهد، آیا می تواند با خواهر او ازدواج کند؟
* طلاق رجعی و عده طلاق: در طلاق رجعی، اگرچه عقد نکاح واقع شده است، اما تا پایان مدت عده، رابطه زوجیت به طور کامل منقطع نمی شود و مرد حق رجوع به همسرش را دارد. در طول این مدت، زن همچنان در حکم همسر مرد محسوب می شود. بنابراین، در مدت عده طلاق رجعی، ازدواج با خواهرزن، به دلیل وجود مانع جمع بین دو خواهر، حرام و باطل است. اگر مردی در این مدت اقدام به عقد خواهر همسر مطلقه خود کند، این عقد باطل خواهد بود و در برخی فتاوا، موجب حرمت ابدی نیز می شود. تنها پس از اتمام کامل مدت عده رجعی، و در صورتی که مرد رجوع نکرده باشد، رابطه زوجیت به طور کامل پایان می یابد و مرد می تواند با خواهر زن سابق خود ازدواج کند.
* طلاق بائن: طلاق بائن به طلاقی گفته می شود که در آن مرد حق رجوع به همسرش را در مدت عده ندارد. این نوع طلاق معمولاً شامل طلاق قبل از نزدیکی، طلاق یائسه، طلاق خلع و مبارات (پس از بذل و قبول)، و طلاق سوم می شود. در طلاق بائن، به محض جاری شدن صیغه طلاق، رابطه زوجیت به طور کامل قطع می شود. از این رو، مرد بلافاصله پس از وقوع طلاق بائن، می تواند با خواهر همسر مطلقه خود ازدواج کند، زیرا دیگر مانع جمع بین دو خواهر وجود ندارد. طلاق بائن و ازدواج با خواهرزن، موضوعی است که در قوانین مدنی نیز تایید شده است.
* اگر همسر مرد فوت کند، آیا می تواند با خواهر او ازدواج کند؟
بله، پس از فوت همسر، رابطه زوجیت به طور طبیعی و قطعی به پایان می رسد. اگرچه زن متوفی دارای عده وفات است، اما این عده تنها برای مشخص شدن وضعیت بارداری زن و رعایت حرمت متوفی است و در این مدت، مرد در حکم همسر زن نیست و می تواند با خواهر همسر فوت شده خود ازدواج کند. این مورد نیز از موانع ازدواج در فقه اسلامی محسوب نمی شود.

۳.۲. آیا حرمت جمع بین دو خواهر شامل نکاح موقت (صیغه) نیز می شود؟

برخی تصور می کنند که حرمت ازدواج همزمان با دو خواهر، تنها مختص نکاح دائم است و در حکم عقد موقت با دو خواهر استثنا وجود دارد. اما این تصور کاملاً نادرست است. فقهای اسلام و قانون مدنی ایران به وضوح تأکید دارند که این حرمت، شامل هر دو نوع نکاح دائم و موقت می شود. ماده ۱۰۴۸ قانون مدنی نیز به صراحت به این موضوع اشاره کرده است. بنابراین، در هیچ حالتی، چه به صورت دائم و چه به صورت موقت، ازدواج همزمان با دو خواهر جایز نیست و عقد واقع شده باطل خواهد بود.

۳.۳. حکم ازدواج با دو خواهر در صورت جهل به حکم شرعی

گاه ممکن است فردی به دلیل ناآگاهی از حکم شرعی، با دو خواهر به طور همزمان ازدواج کند. در این حالت، جهل به حکم (چه جاهل مقصر که می توانست بیاموزد و نیاموخت و چه جاهل قاصر که راهی برای دانستن نداشته است)، منجر به صحیح شدن عقد نمی شود. عقد از اساس باطل است، چرا که موانع شرعی وجود داشته است. تفاوت در این است که جاهل مقصر، علاوه بر بطلان عقد، مرتکب گناه نیز شده است، در حالی که جاهل قاصر ممکن است از نظر اخروی و عقوبت، معذور شناخته شود، اما بطلان عقد به قوت خود باقی است. این موضوع نشان دهنده اهمیت آگاهی از احکام شرعی قبل از اقدام به ازدواج است.

۳.۴. نسبت خویشاوندی رضاعی (شیری)

در فقه اسلامی، برخی از خویشاوندی ها از طریق شیر خوردن (رضاع) ایجاد می شوند و این خویشاوندی ها از نظر محرمیت، در بسیاری از احکام مانند خویشاوندی نسبی هستند. حکم خواهر رضاعی و ممنوعیت ازدواج با او در مورد جمع بین دو خواهر نیز صدق می کند. یعنی اگر مردی با زنی ازدواج کرده باشد، نمی تواند در همان زمان با خواهر رضاعی او نیز ازدواج کند، و بالعکس. تمام دلایل و حکمت های ذکر شده برای خواهران نسبی، در مورد خواهران رضاعی نیز صادق است و این ممنوعیت برای حفظ سلامت روابط خانوادگی و رعایت اصول فقهی است.

۳.۵. موارد خاص نزدیکی به شبهه و زنا و تاثیر آن بر موانع نکاح

قانون مدنی ایران در مواد ۱۰۵۵ و ۱۰۵۶، به تأثیر نزدیکی از طریق شبهه یا زنا بر موانع نکاح اشاره دارد. این مواد به نوعی تکمیل کننده قواعد نکاح سببی در اسلام هستند:

* ماده ۱۰۵۵ قانون مدنی: نزدیکی به شبهه و زنا اگر سابق بر نکاح باشد از حیث مانعیت نکاح در حکم نزدیکی با نکاح صحیح است ولی مبطل نکاح سابق نیست. این ماده بدین معناست که اگر مردی با زنی از طریق شبهه (اشتباه) یا زنا نزدیکی کرده باشد، نمی تواند با اقربای نسبی آن زن (مانند مادر یا خواهر یا دختر او) ازدواج کند. البته این حکم در مورد ازدواج همزمان با دو خواهر کمی متفاوت است، زیرا حرمت جمع دو خواهر خود یک حکم مستقل است. این ماده بیشتر برای جلوگیری از ازدواج با محارم سببی ای است که از طریق نزدیکی با یک زن، ایجاد شده اند (مانند مادر زن یا دختر همسر که در صورت نزدیکی با خود زن، محرم می شوند).
* ماده ۱۰۵۶ قانون مدنی: اگر کسی با مادر یا خواهر یا دختر کسی زنا کند، نمی تواند با آن شخص ازدواج کند. این ماده اشاره به مورد خاص تری دارد که اگر مردی با مادر، خواهر یا دخترِ زنی زنا کرده باشد، نمی تواند با خود آن زن ازدواج کند. (یا برعکس در مورد عمل شنیع لواط با پسر و محارم او).
این مواد نشان می دهند که شریعت و قانون، حتی روابط غیرمشروع را نیز از حیث ایجاد موانع نکاح در نظر می گیرند تا از هرگونه اختلاط نسل و درهم تنیدگی نامشروع روابط خانوادگی جلوگیری شود.

۳.۶. آیا در ادیان دیگر یا قوانین کشورهای غیرمسلمان نیز چنین ممنوعیتی وجود دارد؟

اگرچه این مقاله بر مبنای فقه اسلامی و قوانین ایران نگاشته شده است، اما جالب است بدانیم که ممنوعیت ازدواج همزمان با دو خواهر، مختص اسلام نیست. در بسیاری از ادیان ابراهیمی دیگر، از جمله یهودیت و مسیحیت (در بخش هایی از تاریخ خود)، و نیز در قوانین مدنی بسیاری از کشورهای جهان که حتی مبنای شرعی نیز ندارند، این نوع ازدواج به دلایل اجتماعی، روانشناختی و اخلاقی ممنوع است. این همپوشانی نشان می دهد که حکمت های این حکم، فراتر از یک مذهب خاص، ریشه های عمیق در فطرت انسانی و نیازهای اجتماعی دارد که به حفظ سلامت خانواده و روابط انسانی کمک می کند. پیامدهای ازدواج با دو خواهر در هر فرهنگی می تواند مخرب باشد.

نتیجه گیری

حرمت ازدواج همزمان با دو خواهر، یکی از احکام روشن و غیرقابل انکار در فقه اسلامی (شیعه و سنی) و قوانین مدنی جمهوری اسلامی ایران است. این ممنوعیت، بر پایه نصوص صریح قرآن کریم، به ویژه آیه ۲۳ سوره نساء، و اجماع فقها استوار است و هرگونه عقد نکاحی که با نادیده گرفتن این حکم صورت گیرد، باطل و فاقد اثر حقوقی خواهد بود. این حکم شامل هر دو نوع نکاح دائم و موقت می شود و خواهران رضاعی نیز در این زمینه مشمول همین قاعده هستند.

فلسفه ها و حکمت های عمیقی پشت این حکم الهی نهفته است که در درجه اول به حفظ حرمت و جایگاه زن، تحکیم بنیان خانواده و صیانت از روابط عاطفی و خواهرانه بازمی گردد. جلوگیری از رقابت، حسادت و کینه توزی میان خواهران، حفظ آرامش روانی و ثبات خانواده، و تضمین پایداری پیوند زناشویی از مهم ترین این حکمت ها هستند.

شناخت دقیق این احکام برای تمامی افراد، به ویژه جوانان در آستانه ازدواج، و همچنین فعالان حوزه های حقوقی و مذهبی ضروری است. آگاهی از این قوانین نه تنها از وقوع روابط نامشروع و باطل جلوگیری می کند، بلکه به استحکام و سلامت جامعه نیز یاری می رساند. توصیه اکید می شود که در صورت بروز هرگونه ابهام یا مواجهه با شرایط خاص، پیش از هرگونه اقدام، با فقها، مشاوران مذهبی یا وکلای حقوقی متخصص مشورت شود تا از پیامدهای ناخواسته شرعی و حقوقی پیشگیری به عمل آید و مسیر ازدواج با خواهران به درستی و طبق موازین طی شود. این رویکرد پیشگیرانه، ضامن سعادت و آرامش در زندگی زناشویی و خانوادگی خواهد بود.