مهریه از طریق اجرای ثبت
مهریه از طریق اجرای ثبت
مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت، فرآیندی قانونی برای وصول حق مالی زوجه بر اساس سند رسمی ازدواج است. این روش، در کنار دادگاه خانواده، مسیری کارآمد برای دریافت مهریه به شمار می رود. با توجه به تحولات اخیر قانون برنامه هفتم توسعه، دیگر الزامی به مراجعه اولیه به اداره ثبت وجود ندارد و زوجه می تواند مستقیماً از ابتدا به هر دو مرجع مراجعه کند. در ادامه، این مقاله به تفصیل به بررسی ابعاد گوناگون این فرآیند، از جمله مزایا، معایب و نکات کلیدی آن، می پردازد تا تمامی ذینفعان بتوانند با آگاهی کامل تصمیم گیری نمایند.
مهریه به عنوان یک حق مالی مستقل برای زوجه، از همان لحظه جاری شدن عقد نکاح، به ملکیت او در می آید و می تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند. این حق، فارغ از ادامه یا انحلال زندگی مشترک، همواره برای زن محفوظ است. سند ازدواج به دلیل رسمی و لازم الاجرا بودن، این امکان را فراهم می آورد که مطالبه مهریه، علاوه بر مراجعه به دادگاه خانواده، از طریق ادارات اجرای ثبت اسناد نیز پیگیری شود. انتخاب بهترین مسیر برای مطالبه مهریه، مستلزم شناخت دقیق هر دو روش و آگاهی از آخرین تغییرات قانونی است که می تواند تأثیر به سزایی بر سرعت و نتیجه فرآیند داشته باشد.
چیستی و دلایل مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت
مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت، بر پایه ویژگی لازم الاجرا بودن سند نکاحیه استوار است. این روش، مسیری اداری و اجرایی را برای وصول مهریه پیش روی زوجه قرار می دهد که در شرایط خاص، می تواند مزایای قابل توجهی نسبت به مراجعه مستقیم به دادگاه خانواده داشته باشد.
مفهوم حقوقی مهریه و سند ازدواج
مهریه به مالی اطلاق می شود که زوج در هنگام عقد نکاح یا پس از آن، متعهد به پرداخت آن به زوجه می گردد. این مال می تواند عین معین (مانند سکه، خانه، یا طلا)، منفعت (مانند حق سکونت) یا دین (مانند وجه نقد) باشد. آنچه در این میان اهمیت فراوان دارد، رسمیت و اعتبار حقوقی سند ازدواج است. سند ازدواج به عنوان یک سند رسمی و لازم الاجرا، این امکان را به زوجه می دهد که بدون نیاز به طرح دعوی در دادگاه و اخذ حکم قضایی، مستقیماً از طریق اداره ثبت اسناد و املاک کشور، نسبت به اجرای مفاد آن و مطالبه مهریه اقدام کند.
مهریه عندالمطالبه به این معناست که زوجه هر زمان اراده کند، می تواند مهریه خود را از زوج مطالبه نماید و زوج مکلف به پرداخت فوری آن است. در این حالت، بار اثبات تمکن مالی بر عهده زوج نیست و او صرفاً می تواند با ارائه دادخواست اعسار، تقاضای تقسیط مهریه را مطرح کند.
مهریه عندالاستطاعه، نوعی از مهریه است که پرداخت آن مشروط به توانایی و استطاعت مالی زوج است. در این حالت، بار اثبات استطاعت مالی زوج بر عهده زوجه است و تا زمانی که زوجه نتواند تمکن مالی زوج را اثبات کند، امکان وصول مهریه وجود نخواهد داشت. این نوع مهریه، محدودیت های قابل توجهی در روش اجرایی ثبت ایجاد می کند، زیرا اجرای ثبت، عمدتاً بر پایه توقیف اموال مشخص و موجود است و کمتر درگیر مراحل اثبات استطاعت مالی می شود.
تحولات قانونی اخیر در مطالبه مهریه (اردیبهشت 1403)
یکی از مهمترین تغییرات قانونی در سال های اخیر که تأثیر عمیقی بر فرآیند مطالبه مهریه گذاشته است، «لغو بند (ب) ماده 113 قانون برنامه ششم توسعه» است. این بند که از سال 1398 اجباری شدن مراجعه اولیه زوجه به اجرای ثبت برای مطالبه مهریه را مقرر کرده بود، با تصویب «قانون برنامه هفتم توسعه» در اردیبهشت ماه 1403، لغو گردید. پیش از این لغو، زوجه مکلف بود ابتدا به اداره اجرای ثبت مراجعه کرده و در صورت عدم وصول مهریه ظرف مدت شش ماه یا عدم شناسایی و توقیف اموال زوج ظرف مدت دو ماه، گواهی لازم را از ثبت دریافت کرده و سپس به دادگاه مراجعه کند.
با لغو این الزام، در حال حاضر زوجه این اختیار را دارد که از همان ابتدا و بدون هیچ گونه محدودیت زمانی، یکی از دو مرجع «اداره اجرای ثبت اسناد» یا «دادگاه خانواده» را برای مطالبه مهریه خود انتخاب کند. این تغییر، انعطاف پذیری بیشتری را برای زوجه فراهم می آورد و به او امکان می دهد با توجه به شرایط خاص خود و وجود یا عدم وجود اموال مشخص از سوی زوج، بهترین و کارآمدترین روش را انتخاب کند.
علاوه بر این، بخشنامه های مربوط به «عدم جلب و زندانی کردن زوج در مهریه» همچنان پابرجا هستند. بر اساس این بخشنامه ها و ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، امکان جلب زوج صرفاً تا سقف 110 سکه بهار آزادی وجود دارد و برای مازاد بر این مقدار، زوج تنها در صورتی مکلف به پرداخت است که اموال او شناسایی و توقیف شود. این محدودیت، در خصوص ممنوع الخروجی از طریق اجرای ثبت، کمتر سختگیرانه است و می تواند یکی از مزایای مطالبه مهریه از طریق ثبت برای مبالغ بالای 110 سکه باشد.
با لغو بند (ب) ماده 113 قانون برنامه ششم توسعه در اردیبهشت 1403، زوجه دیگر الزامی به مراجعه اولیه به اجرای ثبت برای مطالبه مهریه ندارد و می تواند آزادانه بین اداره ثبت و دادگاه خانواده انتخاب کند. این تحول، آزادی عمل و انعطاف پذیری بیشتری را برای پیگیری حق مهریه فراهم آورده است.
مراحل گام به گام مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت
مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت، فرآیندی کاملاً اداری است که نیاز به پیگیری دقیق و گام به گام دارد. آشنایی با این مراحل، هم برای زوجه و هم برای زوج، جهت آگاهی از حقوق و وظایف قانونی شان ضروری است.
گام اول: درخواست صدور اجرائیه از دفترخانه ثبت ازدواج
نخستین مرحله برای مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت، مراجعه به دفترخانه ای است که سند ازدواج در آن به ثبت رسیده است. زوجه یا وکیل قانونی او، با در دست داشتن مدارک مورد نیاز، درخواست صدور اجرائیه مهریه را تسلیم سردفتر می کنند.
مدارک مورد نیاز:
- اصل سند ازدواج: یا رونوشت برابر اصل آن در صورت عدم دسترسی به اصل سند.
- شناسنامه و کارت ملی زوجه: برای احراز هویت.
- وکالتنامه رسمی: در صورتی که وکیل به نمایندگی از زوجه اقدام می کند.
- ثبت نام در سامانه ثنا: ضروری است که زوجه (و وکیل وی) قبلاً در سامانه ثنا ثبت نام کرده و کد کاربری و رمز عبور دریافت کرده باشند، زیرا تمامی ابلاغ ها و مکاتبات از طریق این سامانه صورت می گیرد.
پس از ارائه مدارک و احراز هویت متقاضی، سردفتر ازدواج اقدام به تنظیم و صدور «اجرائیه مهریه» می کند. در این اجرائیه، میزان مهریه مورد مطالبه و مشخصات زوجین درج می شود. سپس، این اجرائیه به همراه پرونده مربوطه، جهت ادامه فرآیند اجرایی، به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک محل وقوع دفترخانه ارسال می گردد.
نکات عملی: اگر دفترخانه ثبت ازدواج تغییر مکان داده، منحل شده یا سردفتر آن فوت کرده باشد، زوجه می تواند با مراجعه به کانون سردفتران و دفتریاران، نشانی جدید یا دفترخانه کفیل (جانشین) را پیدا کرده و درخواست خود را آنجا مطرح کند.
گام دوم: پیگیری در اداره اجرای ثبت اسناد
پس از وصول اجرائیه و پرونده به اداره اجرای ثبت اسناد، مراحل اجرایی عملاً آغاز می شود.
تشکیل پرونده اجرایی و تعیین مدیر اجرا:
در این مرحله، پرونده ای اجرایی تحت نظر یک مدیر اجرا (یا رئیس اجرا) تشکیل می شود. وظیفه مدیر اجرا، نظارت بر سیر قانونی فرآیند و انجام مکاتبات لازم است.
ابلاغ اجرائیه به زوج:
یکی از مهمترین مراحل، «ابلاغ اجرائیه» به زوج است. این ابلاغ به صورت رسمی و از طریق سامانه ثنا به نشانی اعلام شده توسط زوج صورت می گیرد. از تاریخ ابلاغ، زوج 10 روز مهلت دارد تا نسبت به پرداخت مهریه اقدام کند، یا با زوجه به توافق برسد، یا اموال خود را برای توقیف معرفی نماید. عدم اقدام در این مهلت، منجر به ادامه فرآیند اجرایی علیه وی خواهد شد.
شناسایی و معرفی اموال زوج:
توانایی زوجه در شناسایی و معرفی اموال زوج، نقش کلیدی در موفقیت آمیز بودن مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت دارد. هرچه اموال قابل توقیف و دارای سند رسمی زودتر و دقیق تر معرفی شوند، فرآیند وصول مهریه نیز سریع تر پیش خواهد رفت.
- اهمیت شناسایی دقیق اموال توسط زوجه: زوجه می تواند در زمان درخواست اجرائیه یا پس از آن، اموالی از زوج را که می شناسد (مانند پلاک ثبتی ملک، شماره حساب بانکی، مشخصات خودرو) به اداره ثبت معرفی کند تا بلافاصله توقیف شوند.
- تقاضای استعلام از مراجع سه گانه: در صورتی که زوجه از اموال زوج اطلاع دقیقی نداشته باشد، می تواند از اداره اجرای ثبت، درخواست «استعلام سه گانه» را مطرح کند. این استعلام ها شامل مکاتبه با مراجع زیر است:
- بانک مرکزی: برای شناسایی حساب های بانکی و موجودی زوج در کلیه بانک های کشور.
- اداره راهور (پلیس راهنمایی و رانندگی): برای شناسایی خودروها و وسایل نقلیه به نام زوج.
- اداره ثبت اسناد و املاک: برای شناسایی املاک و مستغلات (اعم از زمین، آپارتمان، مغازه و…) به نام زوج در سراسر کشور.
- توقیف حقوق و مزایای کارمندان: در صورتی که زوج کارمند دولت یا بخش خصوصی باشد، زوجه می تواند درخواست توقیف بخشی از حقوق و مزایای او را ارائه دهد. میزان توقیف قانونی برای کارمندان دولت، یک سوم حقوق و مزایا در صورت داشتن زن و فرزند و یک چهارم در صورت نداشتن زن و فرزند است. این محدودیت برای کارمندان بخش خصوصی نیز با رعایت حداقل معیشت اعمال می شود.
گام سوم: توقیف، ارزیابی و وصول مهریه
پس از شناسایی و معرفی اموال، مرحله عملی توقیف و وصول مهریه آغاز می شود.
توقیف اموال:
مدیر اجرا، دستور توقیف اموال معرفی شده را صادر می کند. روش توقیف برای اموال منقول (مانند خودرو، حساب بانکی، سهام، اثاثیه) و اموال غیرمنقول (مانند خانه، زمین) متفاوت است. برای اموال منقول، ممکن است به صورت فیزیکی (مانند توقیف خودرو) یا از طریق مسدودسازی (مانند حساب بانکی) انجام شود. برای اموال غیرمنقول، مراتب توقیف به اداره ثبت اسناد و املاک مربوطه ابلاغ شده و ملک در دفاتر ثبتی بلامعارض توقیف می گردد.
مفهوم مستثنیات دین:
مستثنیات دین به اموالی اطلاق می شود که مطابق قانون، از توقیف برای پرداخت بدهی ها (از جمله مهریه) مستثنی شده اند. هدف از این قانون، حفظ حداقل معیشت و کرامت انسانی مدیون است. مهمترین مصادیق مستثنیات دین عبارتند از:
- مسکن در شأن: منزل مسکونی که عرفاً در شأن مدیون و خانواده تحت تکفل او باشد.
- اثاثیه ضروری: لوازم ضروری زندگی برای مدیون و خانواده اش.
- آذوقه و مایحتاج: به میزان نیاز و در حد عرف.
- کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی: برای اهل علم متناسب با شأنشان.
- ابزار و وسایل کار: وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
- تلفن: تلفن مورد نیاز مدیون.
اگر زوج به توقیف مالی اعتراض کند و آن مال را جزو مستثنیات دین بداند، باید دلایل و مدارک خود را به مدیر اجرا ارائه دهد. مدیر اجرا پس از بررسی، در این خصوص تصمیم گیری می کند و در صورت لزوم، موضوع به دادگاه ارجاع داده می شود.
ارزیابی و مزایده:
پس از توقیف اموال و در صورت عدم پرداخت مهریه، اموال توقیفی توسط کارشناس رسمی دادگستری ارزیابی و قیمت گذاری می شوند. پس از تعیین قیمت پایه، اموال در مزایده عمومی به فروش می رسند. مبلغ حاصل از فروش، پس از کسر هزینه های اجرایی، به زوجه برای وصول مهریه پرداخت می شود.
نقش نیابت قضایی:
گاهی اوقات، اموال زوج در شهری غیر از محل اداره اجرای ثبت واقع شده است. در چنین مواردی، اداره اجرای ثبت محل، می تواند از اداره اجرای ثبت شهر دیگر، درخواست «نیابت قضایی» کند تا اقدامات لازم برای توقیف و اجرای مهریه در آن شهر انجام شود. این امر، خصوصاً برای توقیف املاک، بسیار رایج است.
مقایسه جامع: اجرای ثبت یا دادگاه؟ کدام روش بهتر است؟
انتخاب بین مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت یا دادگاه خانواده، تصمیمی کلیدی است که باید با در نظر گرفتن شرایط خاص هر پرونده و با آگاهی از مزایا و معایب هر روش صورت گیرد. هر دو مسیر، دارای ویژگی های منحصربه فردی هستند.
هزینه و زمان
- هزینه: در مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت، زوجه نیازی به پرداخت «هزینه دادرسی» ندارد. تنها مبلغی تحت عنوان «حق الاجرا» (پنج درصد مبلغ مورد اجرا) تعلق می گیرد که این هزینه بر عهده زوج است. در مقابل، در مراجعه به دادگاه، زوجه موظف به پرداخت «هزینه دادرسی» معادل سه و نیم درصد از مبلغ مهریه مورد مطالبه است. البته امکان درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی برای زوجه وجود دارد.
- زمان: فرآیند اجرای مهریه از طریق ثبت، در صورت شناسایی و معرفی اموال مشخص، معمولاً سریع تر از دادگاه است. به محض درخواست اجرائیه و توقیف اموال، عملیات اجرایی آغاز می شود و نیاز به تعیین وقت رسیدگی طولانی نیست. در حالی که در دادگاه، مراحل دادرسی، صدور حکم قطعی، و سپس اجرای آن، زمان بر بوده و می تواند ماه ها به طول بینجامد.
توقیف اموال و ممنوع الخروجی
- ممنوع الخروجی: یکی از مزایای قابل توجه مطالبه مهریه از طریق ثبت، سهولت و سرعت در اعمال «ممنوع الخروجی» زوج است. زوجه می تواند به محض تشکیل پرونده اجرایی در ثبت، درخواست ممنوع الخروجی زوج را مطرح کند که در مدت زمان کوتاهی اعمال می شود. در دادگاه، ممنوع الخروجی معمولاً پس از صدور حکم قطعی و در صورت عدم وجود اموال کافی برای پرداخت مهریه، امکان پذیر است.
- توقیف اموال: در روش ثبت، توقیف اموال با سرعت بیشتری انجام می شود، زیرا سند ازدواج خود به منزله یک سند اجرایی است. در دادگاه، برای توقیف اموال پیش از صدور حکم قطعی، زوجه باید درخواست «تأمین خواسته» کند و ممکن است لازم باشد مبلغی را به عنوان «خسارت احتمالی» به صندوق دادگستری واریز کند.
- محدودیت 110 سکه برای جلب: قانون، جلب و بازداشت زوج را برای مهریه فقط تا سقف 110 سکه بهار آزادی مجاز می داند. این محدودیت برای مطالبه مهریه از طریق دادگاه اعمال می شود. اما برای ممنوع الخروجی از طریق ثبت، معمولاً این محدودیت وجود ندارد و زوجه می تواند برای کل مهریه (حتی بیش از 110 سکه) درخواست ممنوع الخروجی کند، مگر اینکه زوج با اثبات اعسار و تقسیط مهریه، حکم رفع ممنوع الخروجی را دریافت نماید.
بررسی سناریوهای مختلف برای انتخاب روش
- در صورت وجود اموال رسمی و قابل شناسایی: اگر زوج دارای اموال مشخص و دارای سند رسمی (مانند ملک، خودرو، حساب بانکی پر موجودی) باشد، روش مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت، گزینه بهتری است. سرعت توقیف و وصول در این حالت بسیار بالاتر است.
- در صورت عدم وجود اموال یا نیاز به اثبات تمکن: اگر زوج مالی به نام خود نداشته باشد یا اموال او جزو مستثنیات دین باشد، یا مهریه از نوع عندالاستطاعه باشد که نیاز به اثبات تمکن مالی زوج دارد، مراجعه به دادگاه خانواده ارجحیت دارد. در دادگاه می توان با استعلام از مراجع مختلف، به شناسایی اموال غیررسمی یا اثبات تمکن مالی پرداخت.
- امکان مطالبه بخشی از مهریه از طریق ثبت و بخشی از طریق دادگاه: زوجه می تواند ابتدا برای بخشی از مهریه که اموال مشخصی از زوج را می شناسد، از طریق ثبت اقدام کند و سپس برای مابقی مهریه یا در صورت عدم موفقیت در ثبت، به دادگاه مراجعه نماید. البته نمی توان همزمان تمام مهریه را از دو مرجع مطالبه کرد.
برای سهولت در تصمیم گیری، جدول مقایسه ای زیر می تواند مفید باشد:
| ویژگی | مطالبه از طریق اجرای ثبت | مطالبه از طریق دادگاه خانواده |
|---|---|---|
| نیاز به سند رسمی | ضروری | سند عادی نیز قابل رسیدگی است (مثلاً برای عقد موقت) |
| هزینه اولیه برای زوجه | ندارد (حق الاجرا بر عهده زوج) | ۳.۵ درصد از مبلغ مهریه (قابل اعسار) |
| سرعت فرآیند | بالاتر (در صورت شناسایی اموال) | پایین تر (نیاز به دادرسی و صدور حکم قطعی) |
| ممنوع الخروجی | سهل تر و سریع تر | پس از صدور حکم و در صورت عدم توانایی پرداخت |
| جلب و بازداشت زوج | ندارد (تنها برای مهریه عندالمطالبه از طریق دادگاه تا 110 سکه) | تا سقف 110 سکه مهریه عندالمطالبه |
| توقیف اموال | بدون نیاز به تأمین خواسته و واریز وجه | نیاز به تأمین خواسته و احتمالاً واریز وجه (خسارت احتمالی) |
| مهریه عندالاستطاعه | معمولاً موثر نیست (ثبت نمی تواند استطاعت را اثبات کند) | قابل طرح (دادگاه می تواند استطاعت را بررسی کند) |
| بررسی اعسار زوج | اختیار ثبت نیست، زوج باید به دادگاه مراجعه کند | دادگاه صالح به رسیدگی است |
| ملاک قیمت سکه | قیمت روز وصول | قیمت روز وصول |
مهریه عقد موقت و مهریه غیرمنقول
- مهریه عقد موقت: در خصوص «مهریه عقد موقت»، باید توجه داشت که مطالبه آن از طریق اجرای ثبت، تنها در صورتی امکان پذیر است که صیغه نامه به صورت رسمی در دفاتر ازدواج به ثبت رسیده باشد و جنبه سند رسمی را داشته باشد. اگر صیغه نامه عادی باشد، زوجه ناچار است از طریق دادگاه خانواده اقدام کند.
- مهریه غیرمنقول: اگر مهریه زوجه، مال «غیرمنقول» (مانند خانه یا زمین) باشد، برای مطالبه آن از طریق ثبت، ضروری است که مشخصات کامل ثبتی ملک (مانند پلاک ثبتی) در سند ازدواج درج شده باشد. در غیر این صورت، یا اگر ملک به نام زوج نباشد و نیاز به اثبات مالکیت باشد، مراجعه به دادگاه خانواده و طرح دعوی «الزام به تنظیم سند رسمی» یا «ابطال معامله صوری» لازم خواهد بود. در این موارد، دادگاه محل وقوع ملک، صالح به رسیدگی است.
نکات مهم، مشکلات رایج و راهکارهای حقوقی
مطالبه مهریه، فرآیندی پیچیده است که با نکات حقوقی ظریف و مشکلات رایجی همراه است. آگاهی از این موارد، می تواند به ذینفعان در اتخاذ تصمیمات صحیح و پیشگیری از بروز مشکلات یاری رساند.
نکات قبل از اقدام
- اهمیت شناسایی دقیق و به موقع اموال زوج: پیش از هر اقدامی، توصیه اکید می شود که زوجه به شناسایی دقیق اموال زوج بپردازد. هرچه زودتر و دقیق تر اموال قابل توقیف شناسایی شوند، احتمال «فرار از دین» (انتقال صوری اموال به دیگران) توسط زوج کاهش می یابد و شانس وصول مهریه افزایش می یابد.
- اهمیت مشاوره با وکیل متخصص: پیچیدگی های قوانین خانواده و رویه های اجرایی، ضرورت مشاوره با یک وکیل خانواده متخصص را دوچندان می کند. وکیل می تواند با بررسی شرایط خاص هر پرونده، بهترین مسیر را پیشنهاد داده و از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری کند.
- عدم شمول مرور زمان بر اجرائیه ثبت: برخلاف برخی دعاوی که مشمول مرور زمان می شوند، اجرائیه صادره از اداره ثبت برای مهریه، مشمول مرور زمان نمی شود. این بدان معناست که زوجه می تواند هر زمان که بخواهد، پرونده اجرایی خود را فعال کند.
مسائل حین فرآیند
- ملاک قیمت سکه: برای مهریه ای که به صورت سکه تعیین شده است، «ملاک قیمت سکه، قیمت روز وصول مهریه» است، نه قیمت روز عقد یا روز مطالبه. این امر، نوسانات بازار سکه را در زمان دریافت مهریه پوشش می دهد.
- مطالبه مهریه بعد از فوت زوج: در صورت فوت زوج، زوجه می تواند مهریه خود را از ماترک او (اموال به جای مانده از متوفی) مطالبه کند. این فرآیند مستلزم دریافت «گواهی حصر وراثت» و شناسایی و معرفی ورثه و اموال متوفی است. مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت یا دادگاه، پس از فوت زوج نیز امکان پذیر است.
- نحوه برخورد با معاملات صوری برای فرار از دین: یکی از مشکلات رایج، اقدام زوج به انتقال صوری اموال خود به نام دیگران (مانند همسر دوم، والدین یا دوستان) با هدف «فرار از پرداخت مهریه» است. اثبات اینگونه معاملات صوری، بسیار دشوار است و نیاز به ارائه ادله محکم از جمله تاریخ معاملات، عدم دریافت وجه واقعی و ارتباط معاملاتی طرفین دارد. زوجه می تواند با طرح دعوی «ابطال معامله به قصد فرار از دین» در دادگاه، خواستار ابطال این معاملات شود.
پس از اقدام: اعسار، تقسیط و انصراف
- اعسار از پرداخت مهریه: زوج، حتی پس از اقدام زوجه در ثبت یا دادگاه، حق دارد دادخواست «اعسار از پرداخت مهریه» را به دادگاه تقدیم کند. در صورت اثبات اعسار (یعنی عدم توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه)، دادگاه حکم به «تقسیط مهریه» صادر می کند و زوج مکلف می شود مهریه را به صورت پیش پرداخت (مثلاً یک یا چند سکه) و اقساط ماهانه یا دوره ای پرداخت کند.
- انصراف از مطالبه مهریه در ثبت: زوجه هر زمان که بخواهد، می تواند از مطالبه مهریه در اجرای ثبت «انصراف» دهد. این انصراف می تواند به دلایل مختلفی مانند آشتی با زوج، طلاق توافقی یا تصمیم به ادامه زندگی مشترک باشد. در بیشتر موارد، انصراف از پرونده اجرایی در ثبت، هزینه ای برای زوجه در پی نخواهد داشت، مگر اینکه اموال توقیف شده به مرحله مزایده رسیده و مراحل نهایی فروش را طی کرده باشند که در این صورت ممکن است نیم درصد حق الاجرای مربوط به ثبت تعلق گیرد.
- آیا می توان مهریه را بدون طلاق مطالبه کرد؟ بله. مطالبه مهریه، حق مستقل زوجه است و ارتباطی به تقاضای طلاق یا جدایی ندارد. زن می تواند در هر مرحله ای از زندگی مشترک، حتی بدون طلاق، مهریه خود را از طریق اجرای ثبت یا دادگاه مطالبه کند.
پرسش های متداول (FAQ)
آیا با لغو بخشنامه 113، باز هم باید ابتدا به اجرای ثبت مراجعه کرد؟
خیر. با لغو بند (ب) ماده 113 قانون برنامه ششم توسعه در اردیبهشت 1403، زوجه دیگر الزامی به مراجعه اولیه به اجرای ثبت ندارد و می تواند از همان ابتدا، مستقیماً به دادگاه خانواده یا اداره اجرای ثبت اسناد مراجعه کند.
اگر زوج هیچ مالی به نام خود نداشته باشد، آیا می توان از طریق ثبت اقدام کرد؟
در صورتی که زوج هیچ مالی به نام خود نداشته باشد و اموال قابل شناسایی و توقیف از طریق ثبت وجود نداشته باشد، اقدام از طریق ثبت ممکن است نتیجه مطلوب را نداشته باشد. در این شرایط، مراجعه به دادگاه خانواده و درخواست استعلام از مراجع مختلف برای شناسایی اموال یا اثبات اعسار زوج، کارآمدتر خواهد بود.
هزینه انصراف از پرونده اجرایی در ثبت چقدر است و چه زمانی باید پرداخت شود؟
در اغلب موارد، انصراف از پرونده اجرایی مهریه در ثبت، هزینه ای برای زوجه در پی ندارد. تنها در صورتی که پرونده به مراحل نهایی اجرایی مانند مزایده رسیده باشد، ممکن است مبلغی معادل نیم درصد از آنچه تاکنون اجرا شده، به عنوان حق الاجرا از زوجه مطالبه شود.
چه اموالی جزو مستثنیات دین محسوب می شوند و آیا خانه مسکونی هم جزو آن هاست؟
مستثنیات دین، اموالی هستند که قانوناً از توقیف برای پرداخت بدهی ها مستثنی شده اند تا حداقل معیشت مدیون حفظ شود. مسکن در شأن مدیون و خانواده اش، اثاثیه ضروری زندگی، آذوقه مورد نیاز، ابزار کار و تلفن ضروری از جمله این موارد هستند. بله، خانه مسکونی که در شأن زوج باشد و او در آن سکونت داشته باشد، جزو مستثنیات دین محسوب می شود و قابل توقیف نیست.
آیا مهریه عقد موقت را می توان از طریق ثبت مطالبه کرد؟
بله، در صورتی که عقد موقت به صورت رسمی در دفترخانه ثبت شده و صیغه نامه دارای جنبه سند رسمی باشد، مطالبه مهریه از طریق ثبت امکان پذیر است. در غیر این صورت (برای صیغه نامه های عادی)، باید از طریق دادگاه خانواده اقدام شود.
ملاک قیمت سکه برای محاسبه مهریه (روز ثبت درخواست یا روز وصول) چیست؟
ملاک محاسبه قیمت سکه برای مهریه، قیمت روز وصول مهریه است. این بدان معناست که نوسانات قیمت سکه تا زمان دریافت واقعی مهریه توسط زوجه، مورد محاسبه قرار می گیرد.
در صورت فوت سردفتر یا تغییر آدرس دفترخانه، چطور باید تقاضای صدور اجرائیه کرد؟
در این موارد، زوجه می تواند با مراجعه به کانون سردفتران و دفتریاران، نشانی جدید دفترخانه مربوطه یا دفترخانه ای که به عنوان کفیل (جانشین) معرفی شده است را پیدا کرده و درخواست صدور اجرائیه را در آنجا مطرح کند.
آیا می توان برای سکه های بالای 110 عدد از طریق ثبت، حکم ممنوع الخروجی گرفت؟
بله، در حال حاضر، اداره اجرای ثبت برای کل مهریه (حتی مبالغ بالای 110 سکه) می تواند حکم ممنوع الخروجی صادر کند. محدودیت 110 سکه، بیشتر مربوط به امکان جلب و بازداشت زوج از طریق دادگاه است، نه ممنوع الخروجی از طریق ثبت.
آیا امکان ممنوع الخروجی مرد در دوران عقد وجود دارد؟
بله. زن می تواند در دوران عقد نیز، در صورت مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت، درخواست ممنوع الخروجی زوج را مطرح کند.
اگر مرد اموالش را قبل از اقدام به نام شخص دیگری منتقل کند، چه می توان کرد؟
در صورتی که انتقال اموال به قصد فرار از دین و به صورت صوری انجام شده باشد، زوجه می تواند با طرح دعوی ابطال معامله به قصد فرار از دین در دادگاه، خواستار ابطال این معاملات شود. اثبات صوری بودن معامله دشوار است و به مدارک و ادله قوی نیاز دارد.
آیا می توان حقوق و مزایای زوج را بابت مهریه توقیف کرد؟ چه میزان؟
بله. اگر زوج کارمند باشد، می توان بخشی از حقوق و مزایای او را بابت مهریه توقیف کرد. میزان توقیف قانونی، یک سوم حقوق و مزایا در صورت داشتن زن و فرزند و یک چهارم در صورت نداشتن زن و فرزند است. این میزان باید به گونه ای باشد که حداقل معیشت زوج نیز تأمین شود.
آیا زن در صورت پشیمانی از مطالبه مهریه از طریق ثبت، باید هزینه ای پرداخت کند؟
خیر، در اکثر موارد، انصراف از مطالبه مهریه در اجرای ثبت، هزینه ای برای زوجه ندارد. فقط در صورتی که فرآیند اجرایی به مراحل پایانی خود (مانند مزایده) رسیده باشد، ممکن است کسر نیم درصد حق الاجرا از مبلغ وصول شده برای زوجه اعمال شود.
نتیجه گیری نهایی
مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت، با توجه به تحولات اخیر قانونی و لغو الزام مراجعه اولیه به این مرجع در اردیبهشت 1403، اکنون به یکی از دو مسیر اصلی و موازی با دادگاه خانواده برای زوجه تبدیل شده است. این روش، با ویژگی های خاص خود، از جمله سرعت بالاتر در توقیف اموال مشخص و سهولت در اعمال ممنوع الخروجی، می تواند برای زنانی که از وجود اموال رسمی و قابل شناسایی از سوی زوج اطمینان دارند، انتخابی کارآمد باشد. با این حال، در شرایطی که اموال مشخصی وجود ندارد یا مهریه از نوع عندالاستطاعه است، مراجعه به دادگاه خانواده ممکن است راهگشاتر باشد.
آگاهی از جزئیات مراحل، مدارک مورد نیاز، مفهوم مستثنیات دین، نحوه برخورد با معاملات صوری و نیز تفاوت های کلیدی بین مطالبه مهریه از طریق ثبت و دادگاه، برای هر دو طرف (زوجه و زوج) از اهمیت بالایی برخوردار است. پیچیدگی های حقوقی و پیامدهای تصمیم گیری های نادرست، ضرورت اتخاذ تصمیمات آگاهانه و سنجیده را نمایان می سازد. از این رو، اکیداً توصیه می شود پیش از هر اقدامی در زمینه مطالبه یا دفاع در برابر مهریه، با یک وکیل متخصص و باتجربه در امور خانواده مشورت نمایید تا با توجه به شرایط خاص پرونده شما، بهترین و مؤثرترین راهکار قانونی انتخاب شود و از بروز مشکلات و سردرگمی های آتی جلوگیری به عمل آید.