شرایط گرفتن فرزند خوانده
شرایط گرفتن فرزند خوانده
گرفتن فرزند خوانده مسیری قانونی و عاطفی است که امکان تشکیل یا تکمیل خانواده را برای متقاضیان فراهم می آورد. این فرآیند تحت نظارت سازمان بهزیستی و مراجع قضایی جمهوری اسلامی ایران، مستلزم احراز شرایط دقیق و رعایت مراحل مشخصی است که تضمین کننده آینده ای امن و پایدار برای کودک خواهد بود. آگاهی کامل از قوانین و رویه ها، نخستین گام در این مسیر پراهمیت است.
فرزندخواندگی تصمیمی عمیقاً انسانی و مسئولانه است که می تواند زندگی کودکان بی سرپرست و بدسرپرست را متحول سازد و گرمای خانواده را به آن ها هدیه دهد. در ایران، این فرآیند با تکیه بر «قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست مصوب 1392» و سایر مقررات مرتبط، از سوی سازمان بهزیستی کشور مدیریت می شود. این قانون، با هدف صیانت از حقوق کودکان و اطمینان از قرار گرفتن آن ها در محیطی مناسب و حمایت گر، شرایط و مراحل مشخصی را برای متقاضیان سرپرستی تعیین کرده است. پیچیدگی های قانونی و بوروکراتیک، در کنار ملاحظات عاطفی و اجتماعی، اهمیت دسترسی به اطلاعات دقیق و به روز را دوچندان می کند.
این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع، تمامی جنبه های شرایط گرفتن فرزند خوانده در ایران را بر اساس آخرین قوانین و رویه های سازمان بهزیستی و مراجع قضایی (با تاکید بر اصلاحات احتمالی سال 1403) مورد بررسی قرار می دهد. هدف، ارائه اطلاعاتی شفاف، مستند و کاربردی برای تمامی متقاضیان، از زوجین نابارور تا زنان مجرد و اقوام نزدیک، به منظور تسهیل این فرآیند و کمک به تصمیم گیری آگاهانه است.
مبانی قانونی فرزندخواندگی در ایران
فرزندخواندگی در نظام حقوقی ایران، رابطه ای است که به موجب آن، کودک بدون سرپرست قانونی شناخته شده یا بدسرپرست، به خانواده ای واجد شرایط سپرده می شود تا تحت حمایت و تربیت آن ها قرار گیرد. این مفهوم با حضانت و ولایت قهری تفاوت های اساسی دارد؛ حضانت حق نگهداری و تربیت کودک است که معمولاً به یکی از والدین تعلق دارد، در حالی که ولایت قهری که به پدر و جد پدری مربوط می شود، اختیارات وسیع تری شامل اداره امور مالی کودک را نیز در بر می گیرد. فرزندخواندگی اما، رابطه ای تقریباً مشابه رابطه نسبی ایجاد می کند، هرچند تمامی آثار قانونی نسبی، مانند ارث بری خودکار یا محرمیت شرعی، را به صورت پیش فرض شامل نمی شود که در ادامه به تفصیل بررسی خواهد شد.
سنگ بنای فرزندخواندگی نوین در ایران، «قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست مصوب 1392» است. این قانون تحولات چشمگیری در فرآیند فرزندخواندگی در ایران ایجاد کرد و دامنه شمول سرپرستی را از کودکان صرفاً بی سرپرست به کودکان بدسرپرست نیز گسترش داد. همچنین، این قانون نقش سازمان بهزیستی و مراجع قضایی را در احراز صلاحیت متقاضیان و نظارت بر فرآیند سرپرستی پررنگ تر کرده و چارچوب های دقیق تری را برای تضمین مصالح عالیه کودک ارائه می دهد. از مهم ترین نکات این قانون می توان به افزایش سن سرپرستی به 16 سال، تعیین اولویت های مشخص برای متقاضیان و الزامات مربوط به تامین آینده مالی فرزندخوانده اشاره کرد. این تغییرات با هدف تضمین هرچه بیشتر حقوق و آینده کودکان آسیب پذیر صورت پذیرفته است.
چه کسانی می توانند فرزند خوانده بگیرند؟ (شرایط متقاضیان)
قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، گروه های متقاضی سرپرستی را بر اساس اولویت بندی مشخصی تعیین کرده است. این اولویت بندی به منظور تخصیص کودکان به مناسب ترین خانواده ها و رعایت مصالح عالیه کودک صورت می گیرد.
گروه های اولویت دار برای پذیرش فرزندخوانده (ماده 5 قانون)
- اولویت اول: زوجین بدون فرزند
زوجینی که حداقل پنج سال از تاریخ ازدواج دائم آن ها گذشته باشد و بنا بر تشخیص پزشکی قانونی، امکان بچه دار شدن را نداشته باشند، در اولویت اول برای سرپرستی قرار می گیرند. در این حالت، شرط حداقل سن 30 سال برای یکی از زوجین الزامی است. این شرط پنج ساله در صورتی که پزشکی قانونی به طور قطعی عدم باروری زوجین را تایید کند، قابل اسقاط است.
- اولویت دوم: زوجین دارای فرزند
زوجینی که دارای فرزند هستند اما تمایل به پذیرش فرزندخوانده دیگری دارند، در اولویت دوم قرار می گیرند. برای این گروه نیز شرط حداقل سن 30 سال برای یکی از زوجین برقرار است. در این موارد، بررسی های دقیق تری در خصوص توانایی خانواده برای تربیت و تامین نیازهای فرزند جدید و همچنین تناسب سنی و تعداد فرزندان بیولوژیک با فرزندخوانده انجام می شود. به عنوان مثال، خانواده هایی با سه فرزند یا بیشتر، ممکن است برای پذیرش فرزندخوانده با محدودیت هایی مواجه شوند، مگر اینکه قصد سرپرستی دو کودک خواهر و برادر را داشته باشند.
- اولویت سوم: زنان و دختران بدون شوهر (مجرد)
زنان و دختران مجرد بالای 30 سال نیز می توانند متقاضی سرپرستی باشند، با این محدودیت که منحصراً مجاز به پذیرش فرزند دختر هستند. در این موارد، صلاحیت های اقتصادی، اجتماعی و روان شناختی متقاضی به دقت مورد ارزیابی قرار می گیرد تا اطمینان حاصل شود که محیط مناسبی برای رشد و تربیت فرزند فراهم خواهد شد. شرایط فرزندخواندگی دختر برای زنان مجرد با بررسی های دقیق تری از سوی بهزیستی همراه است.
- اولویت های خاص: خویشاوندان درجه دوم
در مواردی که خویشاوندان درجه دوم (مانند خاله، عمه، دایی، عمو) تمایل به سرپرستی از کودک یا نوجوان بی سرپرست یا بدسرپرست خویشاوند خود را داشته باشند، ممکن است استثنائاتی در شرط سنی 30 سال اعمال شود. این اولویت بندی به منظور حفظ روابط خانوادگی و تسهیل فرآیند برای کودکانی که ارتباط قبلی با خانواده متقاضی دارند، در نظر گرفته شده است.
شرایط عمومی و الزامی که هر متقاضی باید داشته باشد
علاوه بر اولویت بندی ذکر شده، تمامی متقاضیان فرزندخواندگی باید مجموعه ای از شرایط عمومی و الزامی را دارا باشند تا صلاحیت آن ها برای سرپرستی از سوی سازمان بهزیستی و مراجع قضایی تایید شود. این شرایط با هدف تضمین سلامت جسمی، روانی، اخلاقی و مالی خانواده پذیرنده و در نهایت تامین بهترین منافع کودک وضع شده اند:
- تابعیت جمهوری اسلامی ایران: متقاضیان باید تابعیت ایرانی داشته باشند. درخواست از خارج از کشور نیز از طریق سفارتخانه های ایران امکان پذیر است.
- اعتقاد به یکی از ادیان رسمی کشور: متقاضیان باید به یکی از ادیان شناخته شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اعتقاد داشته باشند.
- سلامت جسمی و روانی: عدم ابتلا به بیماری های صعب العلاج، واگیردار یا اختلالات روانی حاد که مانع از نگهداری و تربیت کودک شود، ضروری است. این موضوع از طریق گواهی پزشکان متخصص و ارزیابی های روانشناختی تایید می شود.
- تمکن مالی قابل قبول: متقاضیان باید توانایی تامین نیازهای مادی و رفاهی کودک در بلندمدت را داشته باشند. این تمکن مالی با ارائه مدارک شغلی، فیش حقوقی، پروانه کسب، سند مالکیت یا اجاره نامه منزل و سایر اسناد مربوط به میزان درآمد اثبات می شود. قاضی دادگاه بر اساس مصلحت کودک، میزان و نوع تمکن مالی را بررسی می کند.
- صلاحیت اخلاقی و عدم سوء پیشینه کیفری: متقاضیان نباید دارای سابقه محکومیت جزایی موثر باشند. این امر از طریق استعلام از مراجع قضایی احراز می گردد.
- عدم اعتیاد: عدم اعتیاد به انواع مواد مخدر، الکل و روان گردان ها از شروط اصلی است که با ارائه گواهی های آزمایشگاهی و تایید پزشک معتمد بهزیستی اثبات می شود.
- عدم حجر: متقاضیان نباید در وضعیت حجر (مانند جنون، سفاهت یا ورشکستگی) قرار داشته باشند.
- توانایی لازم برای تربیت و نگهداری کودک: این توانایی از طریق مصاحبه های مددکاری و روانشناسی مورد سنجش قرار می گیرد.
- رضایت کتبی هر دو زوج: در صورت تاهل، رضایت کتبی و کامل هر دو زوج برای فرزندخواندگی الزامی است.
- تناسب سنی: باید تناسب سنی معقولی بین متقاضیان و کودک از نظر اجتماعی و تربیتی وجود داشته باشد.
احراز تمامی این شرایط گرفتن فرزند خوانده برای سازمان بهزیستی و دادگاه خانواده از اهمیت بالایی برخوردار است و تنها در صورت تایید کامل، فرآیند سرپرستی به مراحل بعدی خواهد رسید.
کودکانی که امکان سرپرستی آن ها وجود دارد (ماده 7 قانون)
همه کودکان بی سرپرست یا بدسرپرست در مراکز بهزیستی، لزوماً واجد شرایط فرزندخواندگی نیستند. قانون، دسته بندی مشخصی از کودکان را برای پذیرش سرپرستی تعیین کرده است که با هدف حفظ حقوق اصلی کودکان و رعایت مصلحت آن ها صورت می گیرد:
- کودکانی که پدر، مادر و جد پدری آن ها به طور کامل ناشناخته هستند و هیچ اطلاعاتی از هویت آن ها در دست نیست.
- کودکانی که هیچ یک از والدین و جد پدری آن ها در قید حیات نیستند و فوت آن ها به تایید رسیده است.
- کودکانی که سرپرستی آن ها به موجب حکم قطعی مراجع قضایی به سازمان بهزیستی سپرده شده و پس از گذشت حداقل دو سال از تاریخ سپردن، هیچ یک از والدین یا جد پدری یا وصی قانونی برای سرپرستی آن ها مراجعه نکرده باشند.
- کودکانی که والدین و جد پدری آن ها صلاحیت نگهداری و تربیت را ندارند و حتی با دخالت دادگاه (ضم امین یا ناظر) نیز این صلاحیت احراز نمی شود. این شامل والدینی می شود که به دلیل اعتیاد شدید، بیماری های روانی حاد، سوءرفتار، یا محکومیت های کیفری سنگین، توانایی سرپرستی موثر از فرزند خود را ندارند.
بسیاری از کودکانی که در مراکز بهزیستی نگهداری می شوند، در انتظار تعیین تکلیف حقوقی پرونده خود هستند و به محض اینکه یکی از شرایط کودکان بی سرپرست و بدسرپرست فوق در مورد آن ها احراز شود، امکان معرفی به متقاضیان سرپرستی فراهم می گردد.
واقعیت کودکان در مراکز بهزیستی
آمار و شرایط کودکان در مراکز بهزیستی نشان می دهد که تقاضا برای نوزادان دختر سالم بسیار بالاست و این امر منجر به طولانی شدن صف انتظار برای این گروه از کودکان می شود. در مقابل، کودکان با سنین بالاتر، به ویژه پسران، یا کودکانی که دارای نیازهای ویژه (مانند بیماری های مزمن، معلولیت های جسمی یا ذهنی) هستند، فرصت های کمتری برای یافتن خانواده سرپرست دارند. این گروه از کودکان، نیازمند توجه و حمایت های تخصصی بیشتری هستند و پذیرش سرپرستی آن ها می تواند اقدامی بسیار ارزشمند و مسئولانه باشد. سازمان بهزیستی همواره بر حفظ رابطه خواهر و برادری کودکان تحت سرپرستی تاکید دارد و تلاش می کند تا در صورت امکان، خواهران و برادران با یکدیگر به یک خانواده سپرده شوند تا از جدایی آن ها جلوگیری شود. این ملاحظات انسانی و قانونی، نقش مهمی در فرآیند تطبیق و واگذاری ایفا می کند.
مراحل گام به گام فرآیند فرزندخواندگی از ثبت نام تا پذیرش
فرآیند به سرپرستی گرفتن بچه از پرورشگاه، شامل چندین مرحله اداری و قضایی است که با همکاری سازمان بهزیستی و دادگاه خانواده صورت می گیرد. آگاهی دقیق از این مراحل، به متقاضیان کمک می کند تا با آمادگی بیشتری این مسیر را طی کنند. مراحل فرزندخواندگی از بهزیستی به شرح زیر است:
- ثبت نام در سامانه ملی فرزندخواندگی:
اولین گام، مراجعه به سامانه ملی فرزندخواندگی سازمان بهزیستی کشور به نشانی adoption.behzisti.net است. متقاضیان باید با دقت اطلاعات خود را وارد و مدارک مورد نیاز را به صورت خوانا و با کیفیت مطلوب آپلود کنند. پس از ثبت نام اولیه، کد رهگیری به متقاضی پیامک می شود که برای پیگیری های بعدی ضروری است.
- تهیه و بارگذاری مدارک لازم:
تهیه و آپلود مدارک کامل و بدون نقص، در تسریع فرآیند تاثیرگذار است. مدارک لازم برای فرزندخواندگی شامل موارد زیر می شود:
- تصویر تمامی صفحات شناسنامه و کارت ملی متقاضیان
- تصویر سند ازدواج (برای زوجین)
- تصویر کارت پایان خدمت یا کارت معافیت (برای آقایان)
- تصویر آخرین مدرک تحصیلی
- تصویر سند مالکیت یا مبایعه نامه منزل یا اجاره نامه معتبر
- اصل یا تصویر گواهی اشتغال به کار یا تعیین میزان درآمد (مانند حکم کارگزینی، فیش حقوقی، پروانه کسب)
- تصویر مدارک بیمه پایه اجتماعی
- اصل گواهی پزشک متخصص زنان و زایمان مبنی بر عدم امکان بچه دار شدن (برای زوجین فاقد فرزند با سابقه 5 سال ازدواج و تاییدیه پزشکی قانونی)
لازم است پس از درخواست بهزیستی، تصاویر مدارک آپلود شده در یکی از دفاتر اسناد رسمی برابر اصل شوند.
- مصاحبه مددکاری اولیه و بازدید از منزل:
پس از بررسی اولیه مدارک، مددکاران سازمان بهزیستی با متقاضیان مصاحبه کرده و از منزل آن ها بازدید می کنند تا شرایط زندگی، محیط خانوادگی و توانایی های تربیتی و اجتماعی خانواده را ارزیابی کنند. صداقت و شفافیت در این مرحله از اهمیت بالایی برخوردار است.
- ارزیابی روانشناختی و اخذ گواهی های لازم:
متقاضیان باید به روانشناس معتمد سازمان بهزیستی مراجعه کرده و در جلسات مشاوره شرکت کنند تا صلاحیت روانشناختی آن ها تایید شود. همچنین، در این مرحله گواهی عدم اعتیاد و عدم سوء پیشینه کیفری موثر از مراجع ذی صلاح اخذ و به سازمان بهزیستی ارائه می گردد.
- معرفی کودک و دیدارهای آزمایشی:
پس از احراز تمامی صلاحیت ها، سازمان بهزیستی اقدام به تطبیق و معرفی کودک واجد شرایط به متقاضیان می کند. این فرآیند ممکن است شامل معرفی تا سه کودک نیز باشد تا از پذیرش متقابل و سازگاری عاطفی بین کودک و خانواده اطمینان حاصل شود. دیدارهای اولیه و تدریجی نقش مهمی در ایجاد پیوند عاطفی دارند.
- مراحل قضایی و صدور حکم سرپرستی:
در صورت توافق و تایید نهایی بهزیستی، پرونده به دادگاه خانواده ارسال می شود. دادگاه ابتدا «حکم سرپرستی موقت 6 ماهه» را صادر می کند. در طول این دوره آزمایشی، مددکاران بهزیستی به طور منظم از کودک و خانواده بازدید می کنند تا از حسن نگهداری و تربیت اطمینان حاصل شود. پس از تایید نهایی بهزیستی و دادگاه، «حکم سرپرستی دائم» صادر می گردد.
زمان بندی و چالش های فرآیند فرزندخواندگی
یکی از دغدغه های اصلی متقاضیان، طولانی بودن فرآیند فرزندخواندگی است. زمان انتظار برای سرپرستی کودک به عوامل مختلفی از جمله استان محل سکونت، تعداد متقاضیان، و مهم تر از همه، نوع کودکی که متقاضی آن هستند، بستگی دارد. تقاضای بالا برای نوزادان دختر سالم، به طور قابل توجهی صف انتظار را طولانی تر می کند. در مقابل، پذیرش کودکان با سن بالاتر، یا کودکان دارای نیازهای ویژه (معلولیت یا بیماری خاص)، می تواند فرآیند را تسریع بخشد. بهزیستی تاکید دارد که نقش این سازمان واگذارکننده کودک است نه تامین کننده آن، و احراز صلاحیت ها با دقت فراوان و برای حفظ منافع کودک انجام می شود.
سامانه ملی فرزندخواندگی (adoption.behzisti.net) شفافیت را در فرآیند فرزندخواندگی افزایش داده و امکان رصد پرونده ها را برای استان ها فراهم کرده است.
حقوق و تکالیف پس از فرزندخواندگی
پس از صدور حکم سرپرستی دائم، خانواده سرپرست و فرزندخوانده دارای حقوق و تکالیفی می شوند که برخی از آن ها مشابه رابطه نسبی و برخی دیگر متفاوت است. آگاهی از این موارد، برای مدیریت صحیح زندگی خانوادگی و حقوقی آتی ضروری است.
شناسنامه فرزند خوانده: هویت جدید و ملاحظات قانونی
با صدور حکم سرپرستی دائم از سوی دادگاه، اداره ثبت احوال مکلف است شناسنامه ای جدید برای فرزندخوانده صادر کند. در این شناسنامه، نام و نام خانوادگی سرپرستان به عنوان پدر و مادر درج می شود. اما برای حفظ حقوق و شفافیت در آینده، در قسمت توضیحات شناسنامه، مفاد حکم سرپرستی و در صورت مشخص بودن، نام و نام خانوادگی والدین اصلی کودک قید می گردد. این اقدام به کودک حق آگاهی از هویت اصلی خود را در سن مناسب می دهد و از مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری می کند.
ارث فرزند خوانده: تضمین آینده
بر اساس فقه اسلامی و قانون مدنی ایران، فرزندخوانده به طور طبیعی و قانونی از والدین سرپرست خود ارث نمی برد، حتی اگر آن ها هیچ وارث قانونی دیگری نداشته باشند. برای رفع این نقیصه و تضمین آینده مالی فرزندخوانده، «ماده 14 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست» مقرر می دارد که دادگاه در صورت صدور حکم سرپرستی، متقاضی را ملزم به تملیک بخشی از اموال یا حقوق خود به نام کودک یا نوجوان تحت سرپرستی می کند. نوع و میزان این مال یا حقوق با تشخیص دادگاه و با در نظر گرفتن مصلحت کودک تعیین می شود. در موارد خاصی که دادگاه تشخیص دهد اخذ تضمین عینی ممکن یا به مصلحت نیست، می تواند دستور اخذ تعهد کتبی به تملیک در آینده را صادر کند. این تعهد تملیک اموال فرزندخوانده، راهی برای تامین آتیه او محسوب می شود.
محرمیت فرزند خوانده: راهکارهای فقهی
از آنجایی که فرزندخواندگی رابطه ای نسبی نیست، محرمیت شرعی بین فرزندخوانده و خانواده سرپرست به طور خودکار ایجاد نمی شود. این موضوع از نگرانی های اصلی بسیاری از خانواده های متدین است. برای ایجاد محرمیت، راهکارهای فقهی مانند شیر دادن (رضاع) وجود دارد که می تواند محرمیت را ایجاد کند. خانواده ها می توانند با مراجعه به مراجع تقلید و کسب فتوای مناسب، بر اساس نظرات مرجع خود اقدام به ایجاد محرمیت فرزندخوانده شرعی برای فرزندخوانده کنند.
حضانت فرزند خوانده پس از طلاق: مصلحت کودک اولویت است
در صورت جدایی یا طلاق زوجین سرپرست، تعیین حضانت فرزندخوانده بعد از طلاق نیز بر عهده دادگاه خانواده است. در این موارد، دادگاه با در نظر گرفتن تمامی جوانب و با اولویت قرار دادن مصلحت و منافع عالیه کودک، تصمیم گیری می کند. رویکرد دادگاه مشابه حضانت فرزندان بیولوژیک است، با این تفاوت که سازمان بهزیستی نیز در فرآیند نظارت و ارائه گزارش به دادگاه دخیل خواهد بود. به طور کلی، تا هفت سالگی اولویت حضانت با مادر و پس از آن با پدر است، مگر اینکه شرایط خاصی به تشخیص دادگاه وجود داشته باشد.
نظارت سازمان بهزیستی پس از فرزندخواندگی
سازمان بهزیستی، حتی پس از صدور حکم سرپرستی دائم، نظارت خود را بر شرایط زندگی و تربیت فرزندخوانده ادامه می دهد. این نظارت تا رسیدن کودک به سن قانونی (18 سالگی) یا ازدواج او ادامه خواهد داشت. هدف از این نظارت، اطمینان از رفاه، سلامت و رشد مناسب کودک در محیط خانواده سرپرست و جلوگیری از هرگونه سوءرفتار یا قصور احتمالی است.
چالش ها و توصیه های کلیدی
فرآیند فرزندخواندگی، با وجود نیت پاک و مقدس آن، با چالش ها و باورهای غلطی نیز همراه است که می تواند بر تصمیم گیری و تجربه متقاضیان تاثیر بگذارد. رفع این ابهامات و ارائه توصیه های کاربردی، برای موفقیت در این مسیر ضروری است.
سوالات متداول و باورهای غلط رایج
-
چرا با وجود کودکان زیاد، فرزندخواندگی سخت و زمان بر است؟
برخلاف تصور رایج، تمامی کودکان در مراکز بهزیستی، بلافاصله قابل واگذاری برای فرزندخواندگی نیستند. بسیاری از آن ها دارای والدین یا جد پدری هستند که وضعیت حقوقی شان در حال بررسی است یا نیاز به کسب تکلیف قضایی دارند. فرآیند احراز بی سرپرستی یا بدسرپرستی و قطع دائم رابطه با خانواده اصلی، یک پروسه قضایی طولانی است. بهزیستی صرفاً مجاز به واگذاری کودکانی است که شرایط قانونی آن ها احراز شده باشد، نه «تامین» کودک برای متقاضیان. سخت گیری در احراز صلاحیت خانواده های متقاضی نیز برای حفظ منافع کودک است.
-
آیا در فرآیند فرزندخواندگی پارتی بازی وجود دارد؟
با راه اندازی سامانه ملی فرزندخواندگی، شفافیت فرآیند به شکل قابل توجهی افزایش یافته و امکان رصد و ارزیابی آن توسط استان ها فراهم شده است. اگرچه خطای انسانی همیشه صفر نیست، اما این سامانه به کاهش سوءاستفاده ها کمک شایانی کرده است. گاهی تصور پارتی بازی ناشی از تفاوت در شرایط پرونده ها است؛ برای مثال، خانواده ای که نوزاد دختر سالم می خواهد، ممکن است سال ها در انتظار بماند، در حالی که خانواده ای که کودکی با سن بالاتر یا دارای نیازهای ویژه را می پذیرد، زودتر به نتیجه می رسد.
-
آیا قانون فرزندخواندگی جدید سخت تر شده اند؟
قوانین فرزندخواندگی، به جای سخت تر شدن، «قانونمندتر» و «حمایت گرایانه تر» شده اند. هدف اصلی، حفاظت از کودکان و جلوگیری از هرگونه آسیب به آن ها است. تجربیات تلخ فسخ فرزندخواندگی در گذشته، ضرورت بررسی دقیق تر صلاحیت ها را بیش از پیش نمایان کرده است. همچنین، تاکید بر حفظ روابط خواهر و برادری کودکان، از دیگر تحولات مهم قانونی است.
-
موضوع فسخ فرزندخواندگی و آثار مخرب آن بر کودک چیست؟
فسخ فرزندخواندگی، یکی از دردناک ترین تجربیاتی است که می تواند بر سرنوشت کودک تاثیر منفی عمیقی بگذارد. کودکانی که پس از پذیرفته شدن به خانواده ای، دوباره به مراکز بهزیستی بازگردانده می شوند، دچار آسیب های روحی و روانی شدیدی می شوند. این امر اهمیت بررسی دقیق و تصمیم گیری آگاهانه پیش از اقدام برای فرزندخواندگی را نشان می دهد.
توصیه های مهم به متقاضیان فرزندخواندگی
ورود به دنیای فرزندخواندگی نیازمند آمادگی همه جانبه است. برای پیمودن این مسیر با موفقیت، نکات زیر می تواند راهگشا باشد:
- آمادگی روانی و عاطفی عمیق: پیش از هر اقدامی، با مشاوره با روانشناسان متخصص در حوزه فرزندخواندگی، از آمادگی روحی و عاطفی خود اطمینان حاصل کنید.
- مشاوره حقوقی و روانشناختی تخصصی: از خدمات مشاوران حقوقی آگاه به قوانین فرزندخواندگی و روانشناسان متخصص در این زمینه بهره ببرید.
- صبر، واقع بینی و انعطاف پذیری: فرآیند ممکن است طولانی باشد. واقع بین باشید و در صورت امکان، در انتخاب سن و جنسیت کودک انعطاف پذیری نشان دهید. پذیرش کودکان با سن بالاتر یا دارای نیازهای ویژه، فرصت های بیشتری را فراهم می کند.
- اهمیت اطلاع رسانی واقعیت به کودک: تحقیقات روانشناسی نشان می دهد که اطلاع رسانی حقیقت فرزندخواندگی به کودک در سن مناسب و به شیوه صحیح، به سلامت روان او کمک کرده و از بروز مشکلات جدی در آینده جلوگیری می کند. هرگز این موضوع را پنهان نکنید.
- فرهنگ سازی و ترویج پذیرش مسئولانه: رسانه ها و خانواده ها می توانند با ترویج فرهنگ پذیرش کودکان با نیازهای ویژه و تاکید بر مسئولیت پذیری در این مسیر، نقش مهمی ایفا کنند.
نتیجه گیری: گامی مقدس در مسیر خانواده و آینده ای روشن
فرزندخواندگی، فراتر از یک فرآیند اداری، گامی مقدس در راستای تشکیل یا تکمیل خانواده و نجات بخش آینده کودکان نیازمند سرپرستی است. این تصمیم بزرگ، نیازمند آگاهی عمیق، مسئولیت پذیری بالا و آمادگی کامل از جنبه های حقوقی، مالی، روانی و اجتماعی است. با درک صحیح از «شرایط گرفتن فرزند خوانده» و پیمودن مراحل قانونی با صبر و حوصله، می توان گرمای امید را به خانه ای آورد که در انتظار بالندگی یک زندگی جدید است. امید که این راهنمای جامع، چراغ راهی برای متقاضیان این مسیر پربرکت باشد و به هرچه سریع تر رسیدن کودکان به آغوش گرم خانواده های جدیدشان کمک کند.
سوالات متداول
آیا زن و شوهر دارای فرزند نیز می توانند فرزند خوانده بگیرند؟
بله، بر اساس قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، زوجین دارای فرزند نیز می توانند متقاضی فرزندخواندگی باشند. البته این گروه در اولویت دوم قرار دارند، پس از زوجین بدون فرزند، و باید سایر شرایط عمومی و اختصاصی از جمله حداقل سن متقاضیان فرزندخواندگی ۳۰ سال برای یکی از زوجین را دارا باشند. در این موارد، بررسی توانایی خانواده برای تامین نیازهای فرزند جدید با دقت بیشتری صورت می گیرد.
حداقل سن لازم برای متقاضیان فرزندخواندگی چقدر است؟
بر اساس ماده 5 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، حداقل سن 30 سال برای یکی از زوجین (در مورد زوجین متقاضی) و برای زنان مجرد بالای 30 سال (در مورد زنان مجرد متقاضی) الزامی است. این شرط برای خویشاوندان درجه دوم کودک در برخی موارد ممکن است استثنا شود.
آیا فرزند خوانده از والدین سرپرست ارث می برد؟
خیر، به طور خودکار و قانونی فرزندخوانده از والدین سرپرست ارث نمی برد. اما قانونگذار برای تضمین آینده مالی فرزندخوانده، در ماده 14 قانون حمایت، دادگاه را مکلف به اخذ تعهد تملیک بخشی از اموال یا حقوق سرپرست به نام فرزندخوانده کرده است. والدین سرپرست نیز می توانند از طریق وصیت، بخشی از اموال خود را به فرزندخوانده منتقل کنند.
چگونه می توان محرمیت شرعی بین فرزند خوانده و خانواده سرپرست ایجاد کرد؟
از آنجایی که فرزندخواندگی رابطه نسبی ایجاد نمی کند، محرمیت شرعی به طور خودکار حاصل نمی شود. راهکارهای فقهی برای ایجاد محرمیت، مانند شیر دادن (رضاع) در سنین مقرر شرعی، وجود دارد. متقاضیان می توانند با مراجعه به مراجع تقلید خود، از احکام و فتاوای مربوط به ایجاد محرمیت شرعی مطلع شده و بر اساس آن عمل کنند.
آیا امکان پذیرش سرپرستی برای زنان مجرد وجود دارد و چه محدودیت هایی دارد؟
بله، زنان و دختران مجرد بالای 30 سال می توانند متقاضی سرپرستی باشند. اما محدودیت اصلی این است که آن ها منحصراً مجاز به پذیرش فرزند دختر هستند. سایر شرایط عمومی از قبیل تمکن مالی، سلامت جسمی و روانی، صلاحیت اخلاقی و عدم اعتیاد نیز باید احراز شود.
فرآیند فرزندخواندگی معمولاً چقدر زمان می برد؟
زمان فرآیند فرزندخواندگی به عوامل متعددی از جمله استان محل درخواست، تعداد متقاضیان در صف انتظار، و مهم تر از همه، نوع و شرایط مالی فرزندخواندگی و کودکی که متقاضی آن هستید، بستگی دارد. تقاضای بالا برای نوزادان دختر سالم می تواند صف انتظار را طولانی کند، در حالی که پذیرش کودکان با سن بالاتر یا دارای نیازهای ویژه ممکن است فرآیند را تسریع بخشد. به طور کلی، نمی توان زمان دقیقی را اعلام کرد و باید برای یک فرآیند زمان بر آماده بود.