سامانه پرداخت مالیات بر ارث

در مواجهه با فقدان عزیزان، علاوه بر بار عاطفی، مسائل قانونی و مالیاتی متعددی نیز پیش روی بازماندگان قرار می گیرد. مالیات بر ارث یکی از این موارد است که فرآیند ثبت و پرداخت آن، به ویژه از طریق سامانه الکترونیکی سازمان امور مالیاتی کشور، نیازمند آگاهی دقیق و گام به گام است. این مقاله، به وراث و نمایندگان قانونی یاری می رساند تا با پیچیدگی های این فرآیند آشنا شده و اظهارنامه مالیات بر ارث خود را با کمترین خطا تکمیل و ارسال کنند.

مالیات بر ارث چیست و چه کسانی مشمول آن هستند؟

مالیات بر ارث، نوعی مالیات مستقیم است که بر مجموع خالص اموال و دارایی های متوفی (ماترک) پس از کسر بدهی ها و هزینه های قانونی، تعلق می گیرد و باید توسط وراث پرداخت شود. این مالیات با هدف کسب درآمد برای دولت و توزیع عادلانه ثروت در جامعه وضع شده است. قانون مالیات های مستقیم، به ویژه ماده 17 آن، چارچوب اصلی این نوع مالیات را تعیین می کند. وراث، بر اساس سهم الارث قانونی خود، ملزم به پرداخت این مالیات هستند تا بتوانند در اموال به جا مانده از متوفی تصرفات مالکانه ای نظیر فروش، اجاره یا انتقال سند انجام دهند. عدم رعایت این الزام قانونی می تواند منجر به مشکلات حقوقی و مالی در آینده شود.

تعریف ساده و حقوقی مالیات بر ارث

بر اساس ماده 1 و 2 قانون مالیات های مستقیم (مصوب 1366 و اصلاحات بعدی، به ویژه اصلاحیه 1394)، مالیات بر ارث زمانی محقق می شود که در نتیجه فوت شخص (اعم از حقیقی یا فرضی)، اموالی به وراث او منتقل گردد. این اموال شامل کلیه ماترک متوفی، اعم از منقول و غیرمنقول و مطالبات قابل وصول، پس از کسر دیون محقق متوفی، واجبات مالی و هزینه های کفن و دفن در حدود عرف و عادت است. هدف اصلی این قانون، جلوگیری از انباشت ثروت بدون پرداخت مالیات و تضمین سهم دولت از این انتقالات است که با در نظر گرفتن عدالت اجتماعی و ظرفیت های اقتصادی کشور شکل گرفته است. این رویکرد، به ویژه در سال های اخیر با هدف شفاف سازی و الکترونیکی کردن فرآیندها، تقویت شده است.

ماترک شامل چه اموالی می شود؟

ماترک متوفی، کلیه اموال و دارایی هایی است که پس از فوت شخص از او باقی می ماند و شامل طیف گسترده ای از اقلام با ارزش مالی می شود. شناسایی دقیق تمامی این اقلام برای محاسبه صحیح مالیات بر ارث ضروری است:

• اموال منقول: این دسته شامل دارایی هایی است که قابلیت جابجایی دارند. از جمله: وجه نقد، سپرده های بانکی (شامل حساب های جاری، پس انداز، کوتاه مدت و بلندمدت)، سهام شرکت ها (اعم از بورسی و غیربورسی)، اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار، حق الامتیازها (مانند حق امتیاز تلفن، برق، آب، گاز)، انواع وسایل نقلیه موتوری (خودرو، موتورسیکلت، قایق، هواپیما)، اثاثیه منزل، طلا و جواهرات، ابزار و ادوات کشاورزی یا صنعتی.
• اموال غیرمنقول: این دسته به دارایی های ثابت و غیرقابل جابجایی اشاره دارد. از جمله: انواع املاک (مسکونی، تجاری، اداری، زمین زراعی، باغ)، مستغلات، حق واگذاری محل (سرقفلی و حق کسب و پیشه) و هرگونه حقوق مربوط به املاک. ارزش این اموال معمولاً بر اساس ارزش معاملاتی زمان فوت یا ارزش روز بازار تعیین می شود.
• مطالبات: هرگونه طلب متوفی از اشخاص حقیقی یا حقوقی، از جمله وام های پرداختی، چک های وصول نشده، یا مطالبات ناشی از قراردادها، جزو ماترک محسوب می شود.
• سایر حقوق مالی: شامل مواردی نظیر امتیاز سیم کارت، حقوق مالکیت فکری، و دیگر مواردی که دارای ارزش اقتصادی بوده و قابل انتقال به وراث هستند.

چه کسانی ملزم به پرداخت مالیات بر ارث هستند؟ (طبقات وراث)

وراث متوفی بر اساس قانون مدنی به سه طبقه اصلی تقسیم می شوند و مالیات بر ارث نیز بسته به طبقه وراث و میزان سهم الارث آن ها محاسبه می گردد. هرچه طبقه وراث به متوفی نزدیک تر باشد، نرخ مالیاتی پایین تر و معافیت های بیشتری ممکن است تعلق گیرد. این تقسیم بندی نه تنها در تعیین سهم الارث، بلکه در محاسبه نرخ مالیات نیز نقش محوری دارد.

1. طبقه اول: شامل پدر، مادر، همسر، اولاد (فرزندان مستقیم متوفی) و اولاد اولاد (نوادگان متوفی). این طبقه از کمترین نرخ مالیاتی برخوردار است و بیشترین معافیت ها را شامل می شود. همسر متوفی (زوجه) نیز در این طبقه قرار گرفته و دارای جایگاه خاصی در محاسبات مالیاتی است.
2. طبقه دوم: شامل اجداد (پدر بزرگ و مادر بزرگ پدری و مادری)، خواهر، برادر و اولاد آن ها (فرزندان خواهر و برادر متوفی). این طبقه نرخ مالیاتی متوسطی را متحمل می شوند که از طبقه اول بیشتر و از طبقه سوم کمتر است.
3. طبقه سوم: شامل عمو، عمه، دایی، خاله و اولاد آن ها (فرزندان عمو، عمه، دایی و خاله متوفی). این طبقه مشمول بالاترین نرخ مالیاتی هستند، زیرا نسبت خویشاوندی دورتری با متوفی دارند.

نکته مهم این است که وجود وراث از طبقه اول، مانع از ارث بردن وراث طبقات بعدی می شود و مالیات تنها از وراث طبقه حاضر دریافت می گردد.

معافیت های مالیات بر ارث

قانون مالیات بر ارث، برخی از اموال و دارایی ها یا بخش هایی از آن ها را از شمول مالیات معاف کرده است تا فشار مالی بر وراث کاهش یابد و جنبه های حمایتی قانون نیز مد نظر قرار گیرد. مهمترین این معافیت ها عبارتند از:

• وجوه بازنشستگی، پس انداز خدمت، بازخرید خدمت، وظیفه یا مستمری: این وجوه که از صندوق های بازنشستگی، تامین اجتماعی، یا سایر نهادهای مشابه به وراث پرداخت می شود، به طور کامل از مالیات بر ارث معاف است.
• مطالبات مربوط به خسارت فوت، دیه و بیمه های عمر: مبالغ دریافتی به عنوان دیه و غرامت فوت از هر بابت، همچنین وجوه مربوط به بیمه های عمر و بیمه های حوادث، به طور کامل از مالیات معاف هستند. این معافیت برای حمایت از خانواده متوفی در شرایط ناگوار پیش بینی شده است.
• بخش هایی از ماترک شهدای انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی: بر اساس قوانین خاص و با هدف تکریم و حمایت از خانواده های شهدا، بخش یا تمامی ماترک شهدای گرانقدر از مالیات بر ارث معاف است. شرایط دقیق این معافیت بر اساس مصوبات بنیاد شهید و امور ایثارگران تعیین می شود.
• اموالی که برای سازمان ها و موسسات خیریه وقف یا هبه می شوند: در صورتی که این سازمان ها دارای مجوز قانونی از مراجع ذی ربط باشند و این اموال به منظور امور خیریه، عام المنفعه یا آموزشی به آن ها منتقل شود، از مالیات بر ارث معاف خواهند بود.
• ابزارهای مخصوص به کار و حرفه متوفی: ابزار و اثاثیه ضروری برای ادامه فعالیت حرفه ای متوفی، به شرطی که ارزش آن ها از حد معینی تجاوز نکند و به طور مستقیم در فعالیت حرفه ای او مورد استفاده قرار می گرفته اند، از مالیات بر ارث معاف هستند. این معافیت با هدف حمایت از استمرار فعالیت اقتصادی خانواده متوفی پیش بینی شده است.
• معافیت پایه وراث طبقه اول: طبق قانون جدید، هر یک از وراث طبقه اول تا سقف مشخصی از معافیت مالیاتی برخوردار هستند که این مبلغ سالانه توسط سازمان امور مالیاتی اعلام می گردد.

شناخت دقیق معافیت ها و شرایط آن ها می تواند به وراث در کاهش بار مالیاتی کمک شایانی نماید. از این رو، توصیه می شود پیش از تکمیل اظهارنامه، با این موارد به طور کامل آشنا شوید و در صورت لزوم از مشاوره تخصصی بهره گیرید.

سامانه اظهارنامه الکترونیک مالیات بر ارث (ersportal.tax.gov.ir)

سازمان امور مالیاتی کشور با هدف تسهیل و تسریع فرآیندهای مالیاتی و کاهش نیاز به مراجعات حضوری، سامانه ای تحت عنوان «پرتال ارث» را راه اندازی کرده است. این سامانه، امکان ثبت الکترونیکی اظهارنامه مالیات بر ارث را برای وراث فراهم می آورد و گامی مهم در راستای دولت الکترونیک محسوب می شود.

معرفی سامانه: هدف و مزایا

سامانه اظهارنامه الکترونیک مالیات بر ارث با آدرس ersportal.tax.gov.ir، به وراث یا نمایندگان قانونی آن ها اجازه می دهد تا اطلاعات مربوط به متوفی، وراث و تمامی دارایی های به جا مانده را به صورت آنلاین ثبت و اظهارنامه مالیات بر ارث را ارسال کنند. هدف اصلی این سامانه، ایجاد یک بستر یکپارچه و امن برای انجام تعهدات مالیاتی مربوط به ارث است.
مزایای اصلی استفاده از این سامانه شامل موارد زیر است:

• سرعت و سهولت: کاهش چشمگیر زمان و فرآیندهای اداری در مقایسه با روش حضوری و سنتی.
• دقت بالا: کاهش خطاهای انسانی به دلیل اعتبارسنجی های سیستمی و راهنمایی های موجود در سامانه.
• دسترسی آسان: امکان ثبت اظهارنامه از هر مکان و در هر زمان با دسترسی به اینترنت، بدون محدودیت جغرافیایی.
• شفافیت و پیگیری: امکان پیگیری وضعیت اظهارنامه به صورت آنلاین و دریافت کد رهگیری برای مراجعات آتی.
• کاهش تردد: حذف نیاز به مراجعات مکرر و خسته کننده به ادارات مالیاتی، که به صرفه جویی در وقت و هزینه وراث می انجامد.
• کاهش هزینه ها: از بین بردن نیاز به چاپ و تهیه فرم های کاغذی و ارسال پستی مدارک.

نکته کلیدی: تفاوت وضعیت متوفیان قبل و بعد از سال 1395 در استفاده از سامانه

یکی از مهم ترین نکات در استفاده از سامانه پرداخت مالیات بر ارث، تاریخ فوت متوفی است. اصلاحیه قانون مالیات های مستقیم در سال 1395، تغییرات اساسی در نحوه محاسبه و ثبت مالیات بر ارث ایجاد کرده است که این سامانه نیز بر اساس آن طراحی شده است.

• متوفیان قبل از سال 1395: وراث این افراد نمی توانند از سامانه الکترونیکی استفاده کنند. آن ها باید به صورت حضوری و با مراجعه به اداره امور مالیاتی مربوط به آخرین محل اقامت متوفی (بر اساس قوانین زمان فوت)، اظهارنامه خود را تسلیم نمایند. این امر به دلیل تفاوت در قوانین حاکم بر مالیات بر ارث قبل و بعد از اصلاحیه 1395 است.
• متوفیان پس از سال 1395: وراث این افراد باید از طریق سامانه الکترونیکی (ersportal.tax.gov.ir) نسبت به ثبت و ارسال اظهارنامه مالیات بر ارث اقدام کنند. این روش، روش استاندارد و مورد تایید سازمان امور مالیاتی برای این دسته از متوفیان است.

این تفکیک اهمیت بسیاری دارد و عدم توجه به آن می تواند منجر به اتلاف وقت، سردرگمی و نیاز به انجام مجدد فرآیند شود. بنابراین، اولین گام پس از جمع آوری مدارک، بررسی دقیق تاریخ فوت متوفی و تطبیق آن با قوانین مربوطه است.

آدرس های مهم: ersportal.tax.gov.ir و my.tax.gov.ir

برای دسترسی به خدمات الکترونیکی مالیاتی و به ویژه سامانه پرداخت مالیات بر ارث، آشنایی با دو آدرس وب سایت اصلی سازمان امور مالیاتی ضروری است:

• my.tax.gov.ir: این آدرس، درگاه ملی خدمات الکترونیک سازمان امور مالیاتی است که برای ثبت نام اولیه، دریافت نام کاربری و رمز عبور، و دسترسی به کلیه خدمات مالیاتی دیگر از جمله پرتال ارث مورد استفاده قرار می گیرد. تمامی مودیان حقیقی و حقوقی، پیش از استفاده از هرگونه خدمات الکترونیکی مالیاتی، باید ابتدا در این درگاه ثبت نام کرده و اطلاعات هویتی و ارتباطی خود را به طور کامل و صحیح تکمیل نمایند. این ثبت نام شامل احراز هویت الکترونیکی و تخصیص یک حساب کاربری منحصر به فرد است.
• ersportal.tax.gov.ir: این آدرس، پرتال اختصاصی اظهارنامه الکترونیک مالیات بر ارث است. پس از ثبت نام موفقیت آمیز در درگاه my.tax.gov.ir و دریافت نام کاربری (کد ملی) و رمز عبور، می توانید به طور مستقیم به این سامانه مراجعه کرده یا از طریق داشبورد خود در my.tax.gov.ir به آن وارد شوید. این پرتال به طور خاص برای مدیریت فرآیند مالیات بر ارث طراحی شده است.

توصیه می شود همواره از این آدرس های رسمی برای جلوگیری از ورود به سایت های جعلی و به خطر افتادن اطلاعات شخصی و مالی خود استفاده کنید.

پیش نیازها و مدارک لازم برای ثبت اظهارنامه مالیات بر ارث

قبل از شروع فرآیند ثبت اظهارنامه مالیات بر ارث در سامانه، آماده سازی پیش نیازها و مدارک مورد نیاز از اهمیت بالایی برخوردار است. این مرحله می تواند به طور قابل توجهی در تسریع و دقت کار شما موثر باشد و از توقف های ناخواسته در حین تکمیل اظهارنامه جلوگیری کند.

الف. پیش نیازهای الکترونیکی

برای استفاده از سامانه پرداخت مالیات بر ارث، لازم است ابتدا یک حساب کاربری فعال در درگاه ملی خدمات مالیات داشته باشید. این حساب به عنوان هویت الکترونیکی شما در تمامی فرآیندهای مالیاتی عمل می کند.

1. ثبت نام در درگاه ملی خدمات مالیات (my.tax.gov.ir):

   اولین و اساسی ترین گام، ثبت نام و ایجاد حساب کاربری در درگاه ملی خدمات مالیات است. اگر قبلاً ثبت نام نکرده اید، باید به my.tax.gov.ir مراجعه کرده و با انتخاب گزینه ثبت نام، مراحل مربوطه را طی کنید. این مراحل شامل ورود اطلاعات هویتی (کد ملی، نام، نام خانوادگی، تاریخ تولد)، اطلاعات پستی (آدرس دقیق، کد پستی) و شماره تماس است. پس از تکمیل موفقیت آمیز ثبت نام و تأیید اطلاعات، نام کاربری (که معمولاً کد ملی شماست) و رمز عبور از طریق پیامک برایتان ارسال می شود.

2. توضیح گزینه های ورود، ثبت نام، فراموشی رمز و تغییر موبایل در my.tax.gov.ir:
   • ورود: این گزینه برای کاربرانی است که قبلاً ثبت نام کرده و نام کاربری و رمز عبور فعال دارند و قصد دسترسی به داشبورد مالیاتی خود را دارند.
   • ثبت نام: برای افراد جدیدی که هنوز حساب کاربری مالیاتی ندارند و برای اولین بار قصد استفاده از خدمات الکترونیکی سازمان امور مالیاتی را دارند.
   • فراموشی رمز: در صورت فراموشی رمز عبور، می توانید با استفاده از این گزینه و تأیید هویت از طریق کد ملی و شماره موبایل ثبت شده، رمز عبور جدید دریافت کنید یا رمز خود را بازنشانی نمایید.
   • تغییر موبایل: این گزینه برای به روزرسانی شماره تلفن همراه ثبت شده در سیستم است. این امر به ویژه زمانی اهمیت دارد که شماره تلفن شما تغییر کرده باشد و نیاز به دریافت پیامک های اطلاع رسانی یا کدهای تأیید داشته باشید.

نکته مهم: شماره موبایل ثبت شده در سیستم باید به نام شخص اظهارکننده (وراث یا نماینده قانونی) باشد. در غیر این صورت، سامانه با خطای اعتبارسنجی مواجه خواهد شد و اجازه ادامه فرآیند را نمی دهد. این یک الزام قانونی برای اطمینان از صحت هویت افراد و جلوگیری از سوءاستفاده است. اطمینان از مطابقت شماره ملی و شماره موبایل قبل از شروع فرآیند ضروری است.

ب. مدارک مورد نیاز (لیست جامع و تفکیک شده)

جمع آوری و اسکن دقیق مدارک زیر پیش از ورود به سامانه، از اتلاف وقت و بروز خطا جلوگیری می کند. این مدارک باید به صورت تصویر با فرمت های رایج (مانند PDF یا JPG) آماده شوند تا در صورت لزوم در سامانه بارگذاری گردند.

• گواهی فوت و شناسنامه متوفی: این سند رسمی که توسط اداره ثبت احوال صادر می شود، اثبات کننده فوت شخص و تاریخ دقیق آن است. شناسنامه متوفی نیز برای تطبیق اطلاعات هویتی لازم است.
• شناسنامه و کارت ملی وراث: تمامی وراث قانونی که در اظهارنامه ذکر می شوند، ملزم به ارائه مدارک هویتی معتبر (تصویر شناسنامه و کارت ملی پشت و رو) خود هستند.
• گواهی حصر وراثت: این گواهی که توسط شورای حل اختلاف صادر می شود، تعیین کننده تعداد و مشخصات وراث قانونی (نام، نام خانوادگی، کد ملی، نسبت با متوفی) و میزان سهم الارث هر یک است. ارائه شماره، تاریخ و مرجع صدور این گواهی در سامانه الزامی است. این سند پایه و اساس تقسیم ارث و محاسبه مالیات است.
• اسناد مربوط به کلیه اموال و دارایی های متوفی:
  • سپرده های بانکی: گواهی از بانک یا صورت حساب بانکی شامل موجودی حساب ها (ریالی و ارزی)، شماره حساب، نوع حساب و تاریخ فوت متوفی.
  • سهام و اوراق بهادار: گواهی سهام (اعم از عادی و ممتاز)، صورت وضعیت پورتفوی سهام از شرکت های کارگزاری یا بورس، اوراق مشارکت، اوراق صکوک و سایر اوراق بهادار.
  • املاک: سند مالکیت رسمی یا بنچاق، گواهی پایان کار، آخرین قبض عوارض نوسازی و پسماند، قولنامه های معتبر (در صورت عدم وجود سند رسمی)، و اطلاعات دقیق شامل آدرس کامل ملک، پلاک ثبتی، مساحت و کاربری (مسکونی، تجاری، اداری، زراعی).
  • خودرو و سایر وسایل نقلیه: سند مالکیت خودرو، کارت شناسایی خودرو، گواهی نامه نقل و انتقال، و اطلاعات پلاک و مدل خودرو.
  • حق الامتیاز: اسناد مربوط به امتیاز تلفن ثابت، همراه، برق، آب، گاز و سایر حقوقی که دارای ارزش مالی هستند.
  • سایر حقوق مالی: مانند سیم کارت، وجوه نزد اشخاص دیگر، مطالبات از شرکت ها یا افراد.
• اسناد و مدارک مثبته دیون و هزینه ها (فقط برای فرم 26):
  • هزینه های کفن و دفن: فاکتور و رسید رسمی مربوط به هزینه های عرفی و معقول کفن و دفن متوفی.
  • واجبات مالی و عبادی: اسناد و شواهدی که اثبات کننده واجبات مالی (مانند مهریه پرداخت نشده، دیه) و عبادی (مانند قضا شدن نماز و روزه) متوفی باشد.
  • بدهی های قانونی متوفی: اسناد و مدارک مربوط به وام ها (قرارداد وام، صورت حساب بازپرداخت)، چک های برگشتی، بدهی به اشخاص حقیقی و حقوقی با ارائه مدارک مثبته.
• وکالت نامه یا قیم نامه: در صورتی که اظهارنامه توسط وکیل، قیم یا امین ارائه می شود، ارائه وکالت نامه رسمی یا قیم نامه معتبر و ثبت اطلاعات آن در سامانه ضروری است.
• آخرین وصیت نامه متوفی: در صورت وجود وصیت نامه رسمی یا عادی، ارائه تصویر آن برای تعیین تکلیف دارایی های مشمول وصیت لازم است.

نکته کاربردی: توصیه اکید می شود که تمامی این مدارک را پیش از شروع فرآیند ثبت اظهارنامه، به صورت منظم دسته بندی و اسکن کرده و در یک پوشه جداگانه با نام گذاری مشخص نگهداری کنید تا هنگام ورود اطلاعات به سامانه، با سرعت و دقت بیشتری اقدام نمایید و از بروز خطاهای احتمالی جلوگیری شود.

راهنمای گام به گام ثبت اظهارنامه مالیات بر ارث در سامانه

فرآیند ثبت اظهارنامه مالیات بر ارث در سامانه پرداخت مالیات بر ارث شامل چندین مرحله کلیدی است که با دقت و توجه به جزئیات، می توان آن را به درستی تکمیل کرد. این راهنما، شما را گام به گام در این مسیر یاری می کند تا با کمترین چالش ممکن، اظهارنامه خود را ثبت نمایید.

الف. ورود به پرتال ارث

برای دسترسی به سامانه، ابتدا باید از طریق درگاه ملی خدمات مالیات اقدام کنید. این فرآیند ورود به سامانه، برای حفظ امنیت اطلاعات شما طراحی شده است.

1. ورود به my.tax.gov.ir: مرورگر خود را باز کرده و به آدرس my.tax.gov.ir مراجعه کنید. در صفحه اصلی درگاه ملی خدمات مالیات، نام کاربری (که کد ملی شماست) و رمز عبور خود را وارد نمایید. پس از وارد کردن کد امنیتی، بر روی گزینه «ورود» کلیک کنید.
2. دسترسی به بخش اظهارنامه ها: پس از ورود موفقیت آمیز به داشبورد مالیاتی شخصی خود، در منوی سمت راست یا بالای صفحه، گزینه اظهارنامه ها را پیدا کرده و آن را انتخاب کنید. این بخش شامل تمامی اظهارنامه های مالیاتی قابل دسترس برای شماست.
3. انتخاب ارث: در زیرمنوی مربوط به اظهارنامه ها، گزینه ارث را انتخاب کنید. این گزینه شما را به بخش مربوط به اظهارنامه های مالیات بر ارث هدایت می کند.
4. ورود به پرتال ارث: پس از انتخاب ارث، گزینه ای تحت عنوان ورود به پرتال ارث نمایش داده می شود. با کلیک بر روی این گزینه، به سامانه اختصاصی مالیات بر ارث با آدرس ersportal.tax.gov.ir منتقل خواهید شد. در این مرحله، سیستم به صورت خودکار اطلاعات کاربری شما را شناسایی کرده و نیازی به ورود مجدد نام کاربری و رمز عبور نخواهد بود.

همچنین، می توانید به صورت مستقیم به آدرس ersportal.tax.gov.ir مراجعه و پس از انتخاب کاربر برون سازمانی با همان نام کاربری و رمز عبور درگاه ملی خدمات مالیات، وارد پرتال شوید. قبل از شروع، از اتصال پایدار اینترنت و آماده بودن تمامی مدارک اسکن شده اطمینان حاصل کنید.

ب. انتخاب فرم 26 یا 34: تفاوت ها و زمان استفاده

پس از ورود به پرتال ارث، بسته به زمان فوت متوفی، باید یکی از فرم های 26 یا 34 را انتخاب کنید. این دو فرم، تفاوت های مهمی در محتوا و کاربرد دارند که انتخاب صحیح آن ها برای ادامه فرآیند ضروری است:

1. فرم 26 مالیات بر ارث:

   این فرم برای متوفیانی است که کمتر از یک سال از تاریخ فوت آن ها گذشته باشد. ویژگی اصلی و مهم فرم 26 این است که شامل بخش دیون و هزینه ها می شود. در این بخش، وراث می توانند هزینه های کفن و دفن (در حدود عرف و عادت)، واجبات مالی و عبادی (مانند مهریه یا دیه) و دیون محقق متوفی را از ماترک کسر کنند. در صورت انتخاب این فرم، تکمیل و ارسال آن به همراه فرم 34 الزامی است، حتی اگر کمتر از یک سال گذشته باشد.

2. فرم 34 مالیات بر ارث:

   این فرم برای متوفیانی است که بیش از یک سال از تاریخ فوت آن ها گذشته باشد. تفاوت کلیدی آن با فرم 26، عدم وجود بخش دیون و هزینه ها است. به عبارت دیگر، پس از گذشت یک سال از فوت متوفی، امکان کسر این هزینه ها از ماترک در اظهارنامه وجود ندارد و وراث فقط باید دارایی های خالص را اظهار کنند. اگر بیش از یک سال از فوت گذشته باشد، تنها تکمیل و ارسال فرم 34 کافی است و نیازی به فرم 26 نیست.

جدول مقایسه ای فرم 26 و 34 مالیات بر ارث

برای درک بهتر تفاوت های این دو فرم، جدول زیر یک مقایسه اجمالی ارائه می دهد:

ویژگی	فرم 26	فرم 34
زمان فوت متوفی	کمتر از 1 سال	بیشتر از 1 سال
بخش دیون و هزینه ها	دارد (امکان کسر هزینه های کفن و دفن، واجبات مالی و دیون)	ندارد
الزام به تکمیل همزمان	در صورت کمتر از یک سال از فوت، تکمیل هر دو فرم 26 و 34 الزامی است.	در صورت بیشتر از یک سال از فوت، تنها تکمیل فرم 34 کافی است و فرم 26 لازم نیست.
هدف اصلی	اعلام کلیه دارایی ها، دیون و هزینه ها در سال اول فوت	اعلام دارایی ها پس از گذشت یک سال از فوت (بدون امکان کسر دیون و هزینه های سال اول)

انتخاب فرم صحیح در سامانه، اولین گام عملی پس از ورود به پرتال است و باید با توجه به شرایط زمانی متوفی صورت گیرد. در پرتال ارث، در منوی سمت راست صفحه، گزینه های فرم 26 و فرم 34 به طور مجزا قرار دارند که با کلیک بر روی گزینه مناسب، می توانید فرآیند را آغاز کنید.

ج. مراحل تکمیل اظهارنامه الکترونیکی (با توضیحات دقیق)

پس از انتخاب فرم مورد نظر (26 یا 34) در سامانه پرداخت مالیات بر ارث، مراحل زیر را به ترتیب و با دقت طی کنید. مراحل در هر دو فرم مشابه هستند، با این تفاوت که در فرم 34، بخش دیون و هزینه ها وجود ندارد و آن مرحله نمایش داده نخواهد شد. در هر مرحله، پس از تکمیل اطلاعات، با کلیک بر روی گزینه «ثبت و ادامه»، به مرحله بعدی هدایت می شوید.

1. مرحله 1: تسلیم کننده

   در این بخش، اطلاعات هویتی شما به عنوان تسلیم کننده اظهارنامه (وراث یا نماینده قانونی متوفی) که قبلاً در درگاه ملی خدمات مالیات (my.tax.gov.ir) ثبت کرده اید، به صورت خودکار در کادرهای غیرقابل ویرایش نمایش داده می شود. مشخصاتی مانند نام، نام خانوادگی، کد ملی، تاریخ تولد، جنسیت و تابعیت در این کادرها قابل مشاهده هستند. شما باید سایر موارد درخواست شده مانند کد پستی، شماره تلفن، و آدرس محل سکونت را تکمیل یا تأیید کنید. مهم تر از آن، باید نسبت خود با متوفی (مانند یکی از وراث، وکیل ورثه، قیم، امین و…) را از طریق منوی کشویی مشخص کنید. در صورتی که به عنوان وکیل یا قیم اقدام می کنید، درج شماره و تاریخ وکالت نامه/قیم نامه و مرجع صدور آن الزامی است. پس از کنترل دقیق و تکمیل تمامی اطلاعات، بر روی دکمه «ثبت و ادامه» کلیک کنید تا به مرحله بعدی بروید. اگر نیاز به اصلاح اطلاعات هویتی خود باشد، باید به درگاه ملی خدمات مالیات مراجعه و اطلاعات ثبت نامی خود را ویرایش کنید.

2. مرحله 2: متوفی

   در این گام، اطلاعات مربوط به متوفی را وارد نمایید. ابتدا شماره ملی متوفی را در کادر مربوطه وارد کنید. سپس، تاریخ تولد وی را با استفاده از تقویم تعبیه شده در سامانه (با انتخاب سال، ماه و روز) مشخص نمایید. با وارد کردن این دو قلم اطلاعات، سایر جزئیات هویتی متوفی نظیر نام، نام خانوادگی، نام پدر، جنسیت، تابعیت و مهم تر از همه، تاریخ دقیق فوت، به صورت خودکار از پایگاه داده ثبت احوال استعلام شده و در کادرهای غیرقابل ویرایش نمایش داده می شود. اطمینان از صحت تاریخ فوت بسیار حیاتی است، زیرا این تاریخ بر نوع فرم اظهارنامه (26 یا 34) و مهلت های قانونی تأثیر مستقیم دارد. پس از تأیید اطلاعات نمایش داده شده، «ثبت و ادامه» را انتخاب کنید.

3. مرحله 3: حصر وراثت

   در این مرحله، باید اطلاعات مربوط به گواهی حصر وراثت را وارد کنید. در حالت عادی، گزینه های مربوط به این بخش غیرفعال هستند. برای فعال سازی آن ها، ابتدا گزینه آیا گواهی حصر وراثت دریافت شده است؟ را با کلیک بر روی کادر مربوطه فعال نمایید. سپس، شماره گواهی حصر وراثت، تاریخ صدور آن و مرجع صادرکننده آن (نام شعبه شورای حل اختلاف مربوطه) را با دقت وارد کنید. این گواهی اساس تعیین وراث قانونی و سهم الارث هر یک است. اطمینان از صحت این اطلاعات برای ادامه فرآیند و جلوگیری از مشکلات حقوقی آتی بسیار مهم است. پس از درج اطلاعات، بر روی «ثبت و ادامه» کلیک کنید.

4. مرحله 4: شهادت

   این مرحله به متوفیانی اختصاص دارد که به درجه رفیع شهادت نائل شده اند. در حالت عادی، گزینه های این بخش نیز غیرفعال هستند. اگر متوفی از شهدای گرانقدر انقلاب اسلامی یا دفاع مقدس باشد، باید گزینه آیا متوفی شهید است؟ را فعال کرده و اطلاعات مربوط به گواهی شهادت (شامل شماره، تاریخ و مرجع صدور گواهی) را وارد نمایید. در غیر این صورت، نیازی به فعال کردن این بخش و ورود اطلاعات نیست و می توانید مستقیماً با کلیک بر روی «ثبت و ادامه» به مرحله بعدی بروید. این بخش برای اعمال معافیت های خاص مالیاتی پیش بینی شده برای خانواده شهدا در نظر گرفته شده است.

5. مرحله 5: ماترک (دارایی ها)

   این بخش، هسته اصلی اظهارنامه مالیات بر ارث است که در آن باید تمامی دارایی های متوفی را به تفکیک نوع، ارزش و مشخصات کامل ثبت کنید. سامانه دارای یک جدول مرجع برای دسته بندی انواع دارایی ها است. برای افزودن هر دارایی، باید مراحل زیر را طی کنید:

   1. ابتدا بر روی کادر کشویی جدول مرجع کلیک کرده و نوع دارایی مورد نظر (مانند انواع سپرده های بانکی، سهام، اوراق بهادار، املاک، وسایل نقلیه، حق الامتیاز و سایر حقوق مالی) را انتخاب نمایید.
   2. پس از انتخاب نوع دارایی، فرمی شامل فیلدهای مرتبط با آن دارایی (مثلاً برای سپرده بانکی: نام بانک، شماره حساب، مبلغ موجودی در تاریخ فوت؛ برای ملک: پلاک ثبتی، آدرس، مساحت، ارزش معاملاتی یا ارزش روز) نمایش داده می شود.
   3. اطلاعات تفصیلی مربوط به دارایی را با دقت و بر اساس مدارک موجود وارد کنید.
   4. پس از ورود اطلاعات هر دارایی، بر روی دکمه «ثبت» کلیک کنید تا آن دارایی به لیست ماترک اضافه شود.
   5. اگر متوفی دارای دارایی های دیگری از همان نوع یا انواع دیگر است، می توانید با تکرار مراحل 1 تا 4، تمامی دارایی ها را اضافه کنید. امکان افزودن چندین مورد از هر نوع دارایی وجود دارد.
   6. پیش از تأیید نهایی اظهارنامه، می توانید اطلاعات هر دارایی را با کلیک بر روی گزینه «ویرایش» اصلاح یا با گزینه «حذف» آن را از لیست خارج کنید.

   پس از ثبت تمامی دارایی ها، «ثبت و ادامه» را کلیک کنید تا به مرحله بعدی بروید. دقت در این مرحله برای محاسبه صحیح مالیات بسیار مهم است.

6. مرحله 6: دیون و هزینه ها (فقط در فرم 26)

   همانطور که قبلاً اشاره شد، این مرحله فقط در صورتی قابل مشاهده و تکمیل است که شما فرم 26 را انتخاب کرده باشید (یعنی کمتر از یک سال از فوت متوفی گذشته باشد). در این بخش، می توانید دیون محقق متوفی و هزینه های قانونی را ثبت و از ماترک کسر کنید. این موارد شامل:

   1. ابتدا بر روی کادر کشویی نوع دیون/هزینه کلیک کرده و گزینه مورد نظر (مانند هزینه های کفن و دفن، واجبات مالی، بدهی قانونی) را انتخاب کنید.
   2. مبلغ و توضیحات مربوطه به دین یا هزینه را با استناد به مدارک مثبته (فاکتور، رسید، سند بدهی) وارد نمایید.
   3. پس از ورود اطلاعات هر مورد، بر روی دکمه «ثبت» کلیک کنید تا به لیست دیون و هزینه ها اضافه شود.
   4. امکان افزودن چندین مورد و همچنین ویرایش یا حذف آن ها پیش از تأیید نهایی وجود دارد.

   این بخش، در تعیین خالص ماترک و در نتیجه میزان مالیات قابل پرداخت، نقش مهمی ایفا می کند. پس از تکمیل این بخش، «ثبت و ادامه» را انتخاب کنید.

د. تایید نهایی و دریافت کد رهگیری

پس از اتمام تمامی مراحل تکمیل اظهارنامه در سامانه پرداخت مالیات بر ارث، به صفحه تایید نهایی هدایت می شوید که مرحله پایانی و بسیار مهمی است.

• بررسی و تأیید نهایی: قبل از کلیک بر روی گزینه «تایید نهایی»، یک بار دیگر تمامی اطلاعات وارد شده در اظهارنامه (شامل اطلاعات تسلیم کننده، متوفی، حصر وراثت، ماترک، دیون و هزینه ها) را با دقت فراوان بررسی کنید. اطمینان حاصل کنید که هیچ اشتباه املایی، عددی یا اطلاعاتی وجود ندارد و تمامی مدارک مثبته در اختیار شماست.
• اهمیت تایید نهایی: لازم به تأکید است که پس از تأیید نهایی اظهارنامه، به هیچ عنوان امکان ویرایش، اصلاح، تغییر یا حذف اظهارنامه ثبت شده وجود نخواهد داشت. این یک نکته بسیار مهم است که باید مورد توجه جدی قرار گیرد، زیرا هرگونه اشتباه پس از این مرحله، می تواند فرآیند را طولانی تر و پیچیده تر کند.
• دریافت کد رهگیری: پس از کلیک بر روی «تایید نهایی» و تأیید موفقیت آمیز، یک کد رهگیری سیستمی منحصر به فرد به شما اختصاص داده می شود. این کد رهگیری، مدرک اثبات ثبت اظهارنامه شما در سامانه است و باید آن را به دقت حفظ کرده و در جایی امن نگهداری کنید. کد رهگیری معمولاً از طریق پیامک نیز به شماره تلفن همراه ثبت شده شما ارسال می شود.
• مراحل بعدی پس از ثبت نهایی: پس از ثبت نهایی و دریافت کد رهگیری، معمولاً لازم است با در دست داشتن اصل تمامی مدارکی که اطلاعات آن ها را در سامانه وارد کرده اید (مانند گواهی فوت، گواهی حصر وراثت، اسناد مالکیت دارایی ها، مدارک دیون و هزینه ها)، به اداره امور مالیاتی مربوطه مراجعه نمایید. در آنجا، کارشناسان مالیاتی مدارک شما را با اطلاعات اظهارنامه تطبیق داده، بررسی های لازم را انجام داده و در نهایت برگ تشخیص مالیات بر ارث را صادر خواهند کرد.

در این مرحله، شما می توانید اظهارنامه تکمیل شده را مشاهده و در صورت نیاز چاپ کنید. نگهداری یک نسخه چاپی از اظهارنامه به همراه کد رهگیری برای مراجعات و پیگیری های آتی توصیه می شود.

مهلت ارسال اظهارنامه و جریمه عدم تسلیم

آگاهی از مهلت های قانونی و پیامدهای عدم رعایت آن ها در مورد مالیات بر ارث، برای وراث و نمایندگان قانونی آن ها ضروری است. این بخش به تفصیل به تغییرات ایجاد شده در قانون پس از اصلاحیه سال 1395 می پردازد.

مهلت ارسال اظهارنامه مالیات بر ارث

با اصلاح قانون مالیات های مستقیم در سال 1395، رویکرد به مهلت ارسال اظهارنامه مالیات بر ارث تغییرات اساسی پیدا کرده است. برخلاف گذشته که یک مهلت یک ساله از تاریخ فوت برای تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث وجود داشت و عدم رعایت آن مشمول جریمه بود، در حال حاضر، این مهلت به تاریخ انتقال دارایی ها به وراث گره خورده است. به عبارت دیگر، وراث ملزم نیستند ظرف مدت معینی پس از فوت، اظهارنامه را تسلیم کنند. اما این بدان معنا نیست که مالیاتی وجود ندارد یا پرداخت آن لغو شده است.

قانون جدید مقرر می دارد که مالیات بر ارث باید پیش از هرگونه تصرف و انتقال در اموال متوفی پرداخت شود. یعنی، هر زمان که وراث قصد داشته باشند دارایی ها و ترکه متوفی را به نام خود انتقال داده و در آن تصرفی انجام دهند (مانند فروش ملک، اجاره دادن، ثبت سند قطعی، یا حتی اخذ سپرده بانکی)، باید ابتدا مالیات بر ارث مربوط به آن دارایی را پرداخت کنند. این رویکرد، مالیات را به زمان انتقال موکول می کند.

یک نکته مهم دیگر این است که مالیات بر ارث، به نرخ سالی که انتقال دارایی به وراث صورت می گیرد، محاسبه خواهد شد و نه سال فوت متوفی. این موضوع برای برنامه ریزی مالی وراث بسیار مهم است، زیرا ارزش گذاری دارایی ها و نرخ های مالیاتی می تواند در طول زمان و بسته به شرایط اقتصادی کشور تغییر کند. بنابراین، هرچه انتقال دارایی ها به تعویق افتد، ممکن است نرخ های مالیاتی متفاوت و ارزش گذاری های جدیدی مبنای محاسبه قرار گیرد.

جریمه عدم تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث

برخلاف سایر مالیات ها (مانند مالیات بر درآمد یا ارزش افزوده) که عدم تسلیم اظهارنامه در موعد مقرر، مشمول جریمه های سنگین و غیرقابل بخشش می شود، قانون مالیات بر ارث (پس از اصلاحیه 1395) در این خصوص متفاوت عمل کرده است. طبق ماده 9 آیین نامه اجرایی ماده 26 اصلاحی قانون مالیات های مستقیم (مصوب 1395/01/15)، عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی موضوع ماده (26) قانون یا تسلیم اظهارنامه خارج از موعد مقرر، موجب تعلق جریمه ماده (192) قانون نخواهد بود.

این بدان معناست که وراث صرفاً به دلیل عدم تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث، جریمه نمی شوند. اما این موضوع به هیچ عنوان به معنای لغو الزام به پرداخت مالیات بر ارث نیست. مالیات بر ارث در نهایت باید پیش از هرگونه تصرف و انتقال در اموال متوفی پرداخت شود و در صورت عدم پرداخت مالیات (یعنی عدم مراجعه به اداره مالیات برای طی مراحل محاسبه و پرداخت مالیات مربوط به دارایی های مورد نظر جهت انتقال)، جریمه های مربوط به عدم پرداخت و تأخیر در پرداخت مالیات (که مستقل از جریمه عدم تسلیم اظهارنامه است) اعمال خواهد شد.

بنابراین، وراث نباید به دلیل عدم وجود جریمه برای عدم تسلیم اظهارنامه، در پرداخت مالیات تعلل کنند. تعلل در پرداخت مالیات پس از قطعی شدن مبلغ آن، منجر به تعلق جریمه دیرکرد و سایر تبعات قانونی خواهد شد.

دانلود فرم های 26 و 34 مالیات بر ارث (PDF)

در حالی که ثبت اظهارنامه مالیات بر ارث به صورت الکترونیکی از طریق سامانه پرداخت مالیات بر ارث (ersportal.tax.gov.ir) برای متوفیان پس از سال 1395 انجام می شود، دسترسی به نسخه های PDF خام فرم های 26 و 34 می تواند برای برخی از وراث مفید باشد.

این فرم ها به شما کمک می کنند تا پیش از ورود به سامانه و ثبت آنلاین، با ساختار اظهارنامه، اطلاعات درخواستی و مدارک لازم به طور کامل آشنا شوید و آمادگی لازم را کسب کنید. مرور این فرم ها می تواند در جمع آوری منظم اطلاعات و جلوگیری از سردرگمی در حین ثبت آنلاین بسیار موثر باشد.

آشنایی قبلی با محتوای این فرم ها، به شما امکان می دهد تا تمامی مدارک و اطلاعات مورد نیاز را از پیش جمع آوری و آماده کنید و در زمان تکمیل آنلاین اظهارنامه، با سرعت و دقت بیشتری عمل نمایید. همچنین، برای افرادی که به هر دلیلی قادر به ثبت نام در سامانه نیستند (مانند وراث متوفیان قبل از سال 1395) یا با مشکلات فنی در سامانه مواجه هستند، این فرم ها می توانند برای مراجعه حضوری به ادارات مالیاتی مورد استفاده قرار گیرند، هرچند توصیه اصلی سازمان امور مالیاتی برای متوفیان پس از سال 1395، استفاده از روش الکترونیکی است.

این فرم ها معمولاً از طریق وب سایت سازمان امور مالیاتی کشور یا با جستجو در منابع معتبر حقوقی و مالیاتی قابل دانلود هستند. با این حال، همیشه توصیه می شود که از آخرین نسخه موجود فرم ها استفاده کنید، زیرا ممکن است تغییراتی در آن ها اعمال شده باشد و استفاده از نسخه های قدیمی منجر به خطای اطلاعاتی گردد.

نکات مهم و کاربردی در فرآیند مالیات بر ارث

برای پیمودن مسیر اظهار و پرداخت مالیات بر ارث با کمترین چالش و به شکلی کارآمد، توجه به نکات کاربردی و تخصصی زیر می تواند بسیار راهگشا باشد:

• آمادگی کامل مدارک: همانطور که در بخش های قبل اشاره شد، پیش از ورود به سامانه پرداخت مالیات بر ارث، تمامی مدارک مورد نیاز را به صورت منظم جمع آوری، دسته بندی و اسکن کنید. این کار به شما کمک می کند تا مراحل تکمیل اظهارنامه را بدون وقفه و با دقت بیشتری پیش ببرید و از اتلاف زمان جلوگیری شود.
• دقت بی اندازه در ورود اطلاعات: هرگونه خطای سهوی در ورود اطلاعات (مانند شماره ملی، تاریخ فوت، ارزش دارایی ها، نسبت وراث) می تواند منجر به تأخیر در فرآیند، نیاز به اصلاحات پیچیده، صدور برگ تشخیص نادرست یا حتی تعلق جریمه های مالیاتی شود. یک اشتباه کوچک می تواند فرآیند را به کلی دچار چالش کند.
• بررسی دقیق پیش از تأیید نهایی: تأیید نهایی اظهارنامه به منزله ثبت قطعی آن در سیستم سازمان امور مالیاتی است و پس از آن امکان ویرایش یا اصلاح اطلاعات وجود ندارد. بنابراین، حتماً پیش از کلیک بر روی گزینه «تایید نهایی»، تمامی اطلاعات وارد شده را حداقل دو بار با دقت مرور و با مدارک اصلی خود مطابقت دهید.
• حفظ کد رهگیری: کد رهگیری سیستمی که پس از ثبت نهایی اظهارنامه دریافت می کنید، بسیار مهم و حیاتی است. این کد به منزله هویت اظهارنامه شماست و برای تمامی پیگیری های آتی، اعم از استعلام وضعیت یا مراجعه حضوری به اداره مالیات، ضروری خواهد بود. آن را در جایی امن و قابل دسترس نگهداری کنید.
• مراجعه حضوری با اصل مدارک: با وجود الکترونیکی شدن فرآیند، پس از ثبت اظهارنامه و دریافت کد رهگیری، در اغلب موارد لازم است با اصل تمامی مدارکی که اطلاعات آن ها را در سامانه وارد کرده اید، به اداره امور مالیاتی مربوطه مراجعه نمایید. این مراجعه برای تطبیق مدارک، تأیید نهایی اطلاعات توسط کارشناسان و در نهایت صدور برگ تشخیص مالیات ضروری است.
• استفاده از مشاوره تخصصی: پیچیدگی های قانونی و مالیاتی مربوط به ارث، به ویژه در موارد خاص (مانند وجود بدهی های زیاد، اختلاف میان وراث، دارایی های خارج از کشور، متوفیان با تابعیت خارجی)، می تواند بسیار چالش برانگیز باشد. در چنین شرایطی، استفاده از خدمات مشاوران مالیاتی و حقوقی متخصص و با تجربه توصیه اکید می شود تا از بروز مشکلات پیشگیری شود.
• توجه به تغییرات قانون: قوانین مالیاتی ممکن است در طول زمان دچار تغییر و اصلاح شوند. همواره سعی کنید اطلاعات خود را از منابع معتبر و به روز (مانند وب سایت رسمی سازمان امور مالیاتی کشور، بخشنامه ها و آیین نامه های اجرایی) کسب کنید و از اطلاعات قدیمی یا غیرموثق پرهیز نمایید.
• مالیات بر ارث سیم کارت و سایر حقوق: حتی دارایی هایی به ظاهر کم ارزش مانند سیم کارت یا امتیازات دیگر نیز مشمول مالیات بر ارث می شوند. اطمینان حاصل کنید که تمامی حقوق و دارایی های متوفی، هرچند کوچک، در اظهارنامه درج شده اند تا در آینده با مشکل مواجه نشوید.
• اعتراض به برگ تشخیص: در صورت عدم توافق وراث با مبلغ مالیات تعیین شده در برگ تشخیص مالیات صادره توسط اداره امور مالیاتی، آن ها حق اعتراض دارند. این اعتراض باید در مهلت قانونی (معمولاً 30 روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص) و از طریق مراجع مربوطه (مانند هیأت حل اختلاف مالیاتی) مطرح شود. فرآیند اعتراض نیز دارای مراحل و الزامات خاص خود است.

رویکرد دقیق و مسئولانه در تمامی مراحل ثبت و پرداخت مالیات بر ارث، نه تنها از بروز مشکلات قانونی و مالی جلوگیری می کند، بلکه فرآیند انتقال دارایی ها و حل و فصل امور مربوط به ماترک را برای وراث هموارتر می سازد.

محاسبه مالیات بر ارث

محاسبه مالیات بر ارث فرآیندی پیچیده و تخصصی است که به عوامل متعددی از جمله ارزش روز دارایی ها، نوع دارایی، طبقه وراث و معافیت های قانونی بستگی دارد. درک صحیح این فرآیند برای وراث جهت برنامه ریزی مالی و حقوقی ضروری است.

اصول کلی محاسبه

مبنای محاسبه مالیات بر ارث، ارزش دارایی ها در زمان فوت متوفی است. این بدان معناست که تمامی اموال و دارایی های متوفی باید بر اساس ارزش گذاری در تاریخ فوت وی، در اظهارنامه مالیات بر ارث درج شوند. اما نکته حائز اهمیت این است که پس از اصلاحیه قانون در سال 1395، نرخ مالیات بر ارث به نرخ سالی که دارایی به وراث منتقل می شود، محاسبه و دریافت می گردد. این بدان معناست که اگر ارزش یک دارایی از زمان فوت تا زمان انتقال افزایش یابد، مالیات بر اساس ارزش جدید آن و با نرخ های جاری محاسبه خواهد شد.

نحوه محاسبه به این صورت است که ابتدا ارزش کل ماترک متوفی (شامل تمامی دارایی های منقول و غیرمنقول) تعیین می شود. سپس، دیون محقق متوفی، واجبات مالی و هزینه های کفن و دفن (در صورت ثبت صحیح در فرم 26 و تأیید کارشناس) از این مبلغ کسر می گردد تا خالص ماترک به دست آید. در نهایت، سهم الارث هر یک از وراث بر اساس قوانین مدنی و گواهی حصر وراثت مشخص شده و با اعمال نرخ های مالیاتی مربوط به هر طبقه وراث و نوع دارایی، مالیات نهایی محاسبه می شود. این فرآیند، نیازمند دانش تخصصی و بررسی دقیق هر مورد است.

نرخ های مالیاتی بر اساس طبقات وراث (ماده 17 قانون مالیات های مستقیم)

ماده 17 قانون مالیات های مستقیم، نرخ های مالیات بر ارث را بر اساس طبقه وراث مشخص می کند. این نرخ ها برای هر طبقه متفاوت بوده و به طور معمول، برای طبقات دورتر از متوفی، بالاتر است. همچنین، نرخ ها برای انواع مختلف دارایی نیز متفاوت هستند:

• طبقه اول: (پدر، مادر، همسر، اولاد، اولاد اولاد) از پایین ترین نرخ مالیاتی برخوردارند. به عنوان مثال، نرخ مالیات بر سپرده های بانکی برای این طبقه 3%، برای سهام 6%، و برای املاک 7.5% ارزش معاملاتی است. همچنین، هر یک از وراث این طبقه از یک سقف معافیت مشخص نیز بهره مند می شوند.
• طبقه دوم: (اجداد، خواهر، برادر، اولاد آن ها) نرخ متوسطی دارند که دو برابر طبقه اول است. به عنوان مثال، برای سپرده های بانکی 6%، برای سهام 12% و برای املاک 15% ارزش معاملاتی.
• طبقه سوم: (عمو، عمه، دایی، خاله، اولاد آن ها) بالاترین نرخ مالیاتی را متحمل می شوند که چهار برابر طبقه اول است. برای سپرده های بانکی 12%، برای سهام 24% و برای املاک 30% ارزش معاملاتی.

نکته: این درصدها به عنوان مثال ذکر شده اند و ممکن است در بخشنامه ها و قوانین جدیدتر تغییراتی داشته باشند. همواره به آخرین نسخه های قانون و آیین نامه ها مراجعه شود.

نقش گواهی حصر وراثت در محاسبه

گواهی حصر وراثت، نقش محوری و بنیادین در محاسبه مالیات بر ارث ایفا می کند. این گواهی به طور رسمی و قانونی مشخص می کند که چه کسانی و با چه نسبتی، وراث قانونی متوفی هستند و سهم الارث هر یک طبق قانون مدنی چقدر است. بدون این گواهی، امکان تقسیم و انتقال دارایی ها و در نتیجه محاسبه دقیق مالیات بر ارث وجود ندارد. تمامی اطلاعات مندرج در گواهی حصر وراثت، مستقیماً در فرم اظهارنامه مالیات بر ارث (به ویژه در مرحله سوم: حصر وراثت) وارد شده و مبنای محاسبه سهم هر وارث از ماترک و در نهایت مالیات متعلقه قرار می گیرد. این گواهی، صحت و اعتبار اطلاعات وراث را تضمین می کند و از بروز اختلافات آتی جلوگیری می نماید.

استعلام و اعتراض به مالیات بر ارث

پس از ثبت اظهارنامه و طی مراحل اداری در اداره مالیات، برگ تشخیص مالیات صادر می شود. وراث این امکان را دارند که نسبت به این برگ، استعلام یا اعتراض کنند. آگاهی از این حقوق و فرآیندهای مربوطه، برای مدیریت صحیح امور مالیاتی پس از فوت متوفی حائز اهمیت است.

نحوه استعلام وضعیت اظهارنامه

پس از ثبت نهایی اظهارنامه در سامانه پرداخت مالیات بر ارث و دریافت کد رهگیری، وراث می توانند از طریق همان سامانه یا با مراجعه حضوری به اداره امور مالیاتی مربوطه، وضعیت اظهارنامه خود را پیگیری کنند. کد رهگیری سیستمی که پس از تأیید نهایی اظهارنامه دریافت شده، ابزار اصلی برای این پیگیری است.

• استعلام آنلاین: در پرتال ارث، معمولاً بخشی برای مشاهده سوابق اظهارنامه ها یا پیگیری اظهارنامه وجود دارد که با وارد کردن کد رهگیری و کد ملی متوفی یا اظهارکننده، می توانید وضعیت فعلی اظهارنامه، از جمله مرحله بررسی، تاریخ صدور برگ تشخیص و مبلغ مالیات تعیین شده (در صورت صدور) را مشاهده کنید.
• مراجعه حضوری: در صورت عدم دسترسی به سامانه یا نیاز به اطلاعات دقیق تر، می توانید با در دست داشتن کد رهگیری و مدارک هویتی به اداره امور مالیاتی که پرونده در آنجا تشکیل شده است، مراجعه کرده و از کارشناس مربوطه، وضعیت پرونده را جویا شوید.

مراحل اعتراض به برگ تشخیص مالیات بر ارث

اگر وراث نسبت به مبلغ مالیات تعیین شده در برگ تشخیص مالیات (که پس از بررسی اظهارنامه و مدارک توسط کارشناسان مالیاتی صادر می شود) اعتراض داشته باشند، می توانند مطابق قانون، اعتراض خود را ثبت کنند:

1. مهلت اعتراض اولیه: وراث 30 روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص مالیات فرصت دارند تا اعتراض کتبی خود را به اداره امور مالیاتی مربوطه تسلیم کنند. این اعتراض باید مستدل و مستند به دلایل قانونی و مدارک جدید باشد. در این مرحله، معمولاً پرونده توسط رئیس اداره مالیاتی یا مسئول مربوطه بررسی می شود و ممکن است با توافق طرفین، مالیات تعدیل شود.
2. هیأت حل اختلاف مالیاتی: در صورت عدم توافق با رئیس اداره مالیاتی یا عدم پذیرش اعتراض اولیه، پرونده به هیأت حل اختلاف مالیاتی ارجاع داده می شود. این هیأت متشکل از نمایندگان سازمان امور مالیاتی، قوه قضائیه و اصناف یا سازمان نظام پزشکی (بسته به موضوع) است. هیأت با بررسی پرونده و شنیدن اظهارات طرفین، رأی صادر می کند. رأی هیأت حل اختلاف برای طرفین لازم الاجرا است، مگر اینکه به آن اعتراض شود.
3. شورای عالی مالیاتی و دیوان عدالت اداری: در صورت عدم پذیرش رأی هیأت حل اختلاف مالیاتی توسط وراث یا سازمان امور مالیاتی، امکان اعتراض به شورای عالی مالیاتی وجود دارد. این شورا به ابهامات و ایرادات شکلی و ماهوی آرای هیأت های حل اختلاف رسیدگی می کند. در نهایت، آخرین مرحله اعتراض به رأی شورای عالی مالیاتی یا سایر تصمیمات سازمان امور مالیاتی، از طریق دیوان عدالت اداری امکان پذیر است. رسیدگی در دیوان عدالت اداری جنبه قضایی دارد. این مراحل نیازمند دانش حقوقی و مالیاتی دقیق است و توصیه می شود وراث با مشاوره یک وکیل یا مشاور مالیاتی متخصص اقدام کنند.

اعتراض باید مستدل و مستند به مدارک و شواهد جدید باشد که نشان دهنده خطای محاسباتی، تفسیر نادرست قانون، یا نادیده گرفتن معافیت های قانونی در برگ تشخیص مالیات است. یک اعتراض قوی و مستند، شانس موفقیت در مراحل رسیدگی را افزایش می دهد.

نتیجه گیری

سامانه پرداخت مالیات بر ارث ابزاری کارآمد و مدرن است که سازمان امور مالیاتی کشور برای تسهیل فرآیند ثبت و پرداخت مالیات بر ارث در اختیار وراث و نمایندگان قانونی آن ها قرار داده است. از زمان اصلاح قانون در سال 1395، این سامانه به مرجع اصلی برای ثبت اظهارنامه مالیات بر ارث متوفیان پس از آن تاریخ تبدیل شده و توانسته است بسیاری از پیچیدگی ها، مراجعات حضوری و اتلاف وقت را کاهش دهد. با این حال، استفاده صحیح و بدون خطای آن نیازمند آگاهی کامل از مراحل، پیش نیازها و نکات حقوقی و اجرایی مربوطه است.

در این مقاله، تلاش شد تا یک راهنمای جامع و تخصصی از تعریف مالیات بر ارث و ماهیت ماترک تا معرفی کامل سامانه ersportal.tax.gov.ir، پیش نیازهای الکترونیکی و مدارک لازم، راهنمای گام به گام ثبت اظهارنامه (شامل تفاوت های کلیدی فرم 26 و 34 و کاربرد هر یک)، مهلت ها و جرایم مرتبط با مالیات بر ارث، نحوه محاسبه و اعمال نرخ های مالیاتی، و در نهایت، امکان استعلام و مراحل اعتراض به برگ تشخیص مالیات بر ارث ارائه شود. تاکید بر دقت در جمع آوری مدارک، صحت اطلاعات ورودی و بررسی نهایی اظهارنامه پیش از ثبت قطعی، از جمله توصیه های کلیدی است که می تواند وراث را در پیمودن این مسیر قانونی یاری رساند.

توجه به جزئیات قانونی، بهره گیری از مشاوره های تخصصی در موارد پیچیده و پیگیری مستمر وضعیت پرونده، به وراث کمک می کند تا با کمترین دغدغه و در چارچوب قوانین، فرآیند مالیات بر ارث را به انجام رسانده و از حقوق قانونی خود اطمینان حاصل کنند. این رویکرد نه تنها موجب تسریع در امور اداری و مالی می شود، بلکه از بروز مشکلات حقوقی و مالی در آینده نیز جلوگیری به عمل می آورد و آرامش خاطر بیشتری را برای بازماندگان فراهم می سازد. در نهایت، شفافیت و دقت در اظهار دارایی ها، اساس یک فرآیند مالیاتی صحیح و عادلانه است.